वेगळा अनुभव देणारी एक गोष्ट!

✪ शारीरिक पातळीवर आई न होऊ शकण्याची वेदना
✪ घटस्फोट, ताण आणि सामाजिक चाको-या
✪ रक्तापलीकडच्या भावनिक नात्याची गुंफण
✪ डिप्रेशनमधून पुढे येणारी मुलगी- एक्स्प्रेशनची बॉस तेजश्री प्रधान
✪ बेस्ट सीईओ पण नापास बाबाचा प्रवास
✪ चाको-या मोडणारी "प्रेमाची गोष्ट"
✪ छोट्या "सईचा" अप्रतिम अभिनय

नमस्कार. सामान्यपणे टीव्हीवरच्या मालिका म्हंटल्या की ठराविक मांडणी असते. त्याच त्या गोष्टी दाखवल्या जातात. क्वचितच काही उल्लेखनीय असं बघायला किंवा अनुभवायला मिळतं. पण सध्या असा एक अनुभव अनेकांनी घेतला येत असेल. स्टार प्रवाहवरची "प्रेमाची गोष्ट" मालिका! समाजात सुरू असलेल्या गोष्टी, ताण- तणाव, घटस्फोट, शरीराच्या पातळीवर आई न होणं व त्याची वेदना, समाजाच्या नजरेमुळे होणारी घुसमट अशा गोष्टी ह्या मालिकेत आहेत. पण त्याबरोबर अशी चाकोरी कशी मोडता येते, शरीराने नाही पण मनाने व भावनेने नातं कसं जोडलं जातं हेही त्यात बघायला मिळतं आहे. 

आनन्द कुन्ज में ओशो ध्यान शिविर का अनुभव

आनन्द कुन्ज में ओशो ध्यान शिविर का अनुभव
 

ओशो के प्रेमी आए, गाना तो होगा
 

हसना हंसाना होगा रोना भी होगा
 

✪ तीन दिवसीय ध्यान और सत्संग शिविर
✪ प्रकृति के बीच खुद के भीतर डुबकी का अवसर
✪ ओशो के ध्यान और प्रेम की वर्षा!
✪ डायनॅमिक ध्यान के साथ खुद की खुदाई
✪ गहराई देनेवाला संगीत और उत्सव का माहौल
✪ जीवन रहस्य की खोज पर ले जानेवाले गुमराहों के हमराही


सभी को प्रणाम| २५ नवम्बर से २७ नवम्बर तक हुए इस जीवन रहस्य शिविर का जैसे हँगओवर अब भी महसूस हो रहा है| इस शिविर में हम सबने अपार आनन्द के खजाने की लूट की| आनन्द कुन्ज आश्रम में जैसे आनन्द की कुँजी (key of joy) हमारे हाथ लग गई! सभी ओशोप्रेमी तथा अन्य ध्यान में रुचि रखनेवालों के साथ इस आनन्द को शेअर करना चाहता हूँ| इसलिए इस शिविर की यादों को शब्दबद्ध करने का प्रयास कर रहा हूँ|

२५ नवम्बर की दोपहर! साईकिल या ट्रेन से आने को स्वामी उमंग जी ने प्रेम से मना किया और उनके साथ ही चलने के लिए कहा| उनसे मिलना हुआ| मै और मेरे जैसे कई लोग इस शिविर में आ सके, इसका कारण निश्चित स्वामी उमंग जी (गोरख मुसळे जी) है| कई वर्षों बाद उनसे मिलना हुआ| पुणे से हम निकले तो साथ में मा ईशू जी और स्वामीजी की बेटी ऋद्धी भी हैं| ईशू मा जी उनके विपश्यना सहित कई तरह के ध्यान के अनुभव शेअर किए! मा जी और स्वामीजी के मिलते ही जैसे सत्संग शुरू हुआ| मा जी ने बताया की १४- १५ वर्ष के बच्चे भी विपश्यना शिविर में सहभागी होते हैं| और वे बड़े ही गहरे भी चले जाते हैं| स्वामीजी के साथ हमारे मित्रों को याद किया| रह रह कर स्वामी धर्मेश जी की याद आ रही है| मानों कैसे जीना और कैसे मरना, इसकी मिसाल बना कर वे गए हैं|

शिविर लोणावळा पास मळवली में होने जा रहा है| वहाँ पहुँचने में कुछ समय था तो स्वामीजी ने ओशो जी का प्रवचन लगाया! सन्त चरणदास जी पर ओशो जी की वाणि! "मनुष्य एक वीणा है!" अहा हा| ओशो जी वैसे बहुत बुरे व्यक्ति है| क्यों कि वे तुरन्त आँखों में आंसूओं का कारण बन जाते है| ओशो जी को सुनते सुनते मळवली में पहुँच गए| जैसे जैसे आगे बढ़ते गए, सड़क संकरी होती गई, रास्ता पथरिला होता गया| जैसे ठीक भीतर जाने का रास्ता हो| आनन्द कुन्ज में पहुँचने सादगी और अपनेपन के साथ स्वागत किया गया| बाद में पता चला कि स्वागत करनेवाले तो यहाँ के मालिक हैं| आश्रम में जाने पर कई चिर परिचित नाम मिले- लाओ त्सु पथ, ओशो ध्यान मन्दिर, बुद्धा गार्डन, "Things that are great are given and received in silence" इंगित करनेवाले अवतार मेहेरबाबा और कबीर कुटिया! कबीर कुटिया में रहने का अवसर मिला! और इस परिसर के बारे में क्या कहूँ? हरियाली ही हरियाली, घने पेड़, हरी घास, शान्ति और पास से बहनेवाली इन्द्रायणी! वाह!

धीरे धीरे सभी साधक- साधिकाएँ आते गए| परिचय हुआ और पकौडे के साथ चायपान हुआ| यहाँ की ऊर्जा स्पष्ट रूप से महसूस हो रही है| एक माहौल जैसे बन रहा है| पीछले शिविर में मिले सचिन चव्हाण जी (स्वामी हरिहर जी) भी मिले| अन्य मित्र भी मिले| Be comfortable, स्वामी दर्पणजी ने सबको कहा| मौन शुरू होने के पहले कुछ मित्रों से परिचय हुआ| पहचान न होने पर भी ओशोप्रेमी यह पहचान है ही| एक ही महासागर की धाराएँ! इसी वातावरण को और गहराई देनेवाला संगीत!

दिल तो है एक आईना
इस आईने में तू ही तू
क्या करिश्मा क्या अजूबा
तुझमें मै और मुझमें तू
जो मै वो तू और जो तू वो मै हूँ
फिर भी है मुझे तेरी जुस्तजू
अल्ला हू....

ऐसे गीतों से यहाँ की शान्ति को और गहराई मिलने लगी| एक तरह से "हू" की सूक्ष्म चोट पड़नी शुरू हुई! ओशो ध्यान मन्दिर! ओशो जी की बड़ी प्रतिमा| जैसे लगता है वो ठीक मेरे भीतर ही देख रहे हैं| एक प्रवचन में उन्होने कहा भी है कि मै बिल्कुल आपसे ही बोल रहा हूँ! साथ ही उनके प्रसिद्ध हस्ताक्षर "रजनीश के प्रणाम" के साथ उनके कुछ चित्र! बिल्कुल ही बेबुझ! चारों तरफ उनके चित्र और ध्यान के लिए पूरा इन्तजाम- मॅटस और पीठ के लिए भी आधार| हम कितने सौभाग्यशाली है जो हमें यह सब मिला! बन्द आँखों से ओशो जी को देखता रहा| आँसू बह पड़े|

Fitness is so easy!

Fitness is so easy!

If you wish to regularize your exercises and lead a more fit lifestyle, then this is for you. I have brought an interesting concept for you. I can help you to help yourself. I can accompany you in your journey towards higher fitness. I can help you resolve difficulties such as excuses, hectic schedule, laziness or improper exercises.


(Writer of the post is a cyclist, marathoner, trekker and an enthusiast into yoga and meditation. His various experiences can be read on his blog- www.niranjan-vichar.blogspot.in Niranjan Welankar 09422108376.)

You may feel that fitness is so hard. But it is not so. Despite of your hectic schedule, your working and travel etc., fitness is still easy. I have one concept for this. I can suggest you a fitness regime for 3 months considering your schedules, life styles, nature of your body and mind and exercises that you like. I can suggest you such exercises which you can do for at least 5 days a week or 22 days a month. You and your friends can join this. Those who like fitness, those who do exercises (although not regularly) and those who need fitness. I can suggest you suitable exercises which you can easily do. Every day has 1440 minutes. So having a target of 40 minutes in 5 days of the week should not be that difficult. Exercises will be those which are suitable to you and decided by you. After you decide your exercises and monthly target of say 20 hours or 30 hours, I will monitor your score. You and  your friends can join motivate each other. I will also share my daily fitness updates of cycling, running, walking etc. Everyone will post his or her fitness update there and I will maintain a weekly leaderboard. 

Thrilling experience of watching a Lunar occultation of Venus

✪ Venus disappearing behind Moon and reappearing after some time
✪ Disappearing in a flash and also later on reappearing in a flash!
✪ Meditative experience- as if it was all dark and suddenly it was all light
✪ Watching Venus is possible even during daytime
✪ Wonders of sky make us humble


Hello. Our sky is a magic box and it has so many wonders. Whenever we look at the sky in a night, we get thrilled by its wonders. Here I would like to share one such thrilling experience and it was unique in that it was a daytime experience. During daytime, we can observe Moon and also sunspots by using solar filters. But we can also observe bright planets such as Venus and Jupiter in daytime. This lunar occultation of Venus (meaning light from Venus was obstructed by Moon for some time- i.e. Venus disappeared behind Moon for some time and then reappeared) had taken place on 24th March this year. But I could not write about it till now. So sharing this.

This event took place on evening of 24th March 2023. The sky was clear. The moon phase was in the waxing crescent phase- 3 days old. So when I went on my terrace to observe this, firstly I had to locate the Moon. I took help from some shadow of a wall and then tried to locate the Moon in the west side sky, just below the zenith. It took some minutes and some help from the shadow to locate the Moon! Even for this I had to take help of my binocular and then I could find the Moon. Once the eyes were used to day time sky brightness, I could also spot it with my eyes. A little 13% crescent moon it was. But interestingly, with binoculars, I could immediately spot the Venus. Interestingly, Venus was more bright than the Moon. Maybe as its angular area is much smaller than the Moon. 

At sharp 4:05 pm, the Venus disappeared behind the dark side of the Moon in a flash! It was there and within a fraction of second it was gone. Due to very bright daytime sky, it was difficult to take a photograph. Even merely observing through the binocular was difficult. As the reappearance was at 5:45 pm, I took a break.

My video of a Lunar occultation of Mars- Mars is seen “rising” on the Moon.

Adu in wonderland and beginning of Alex era!

17 September 2023

Hello all. This is a letter written to my daughter on the occasion of her 9th birthday. On every birthday, I write a letter to her sharing memories of that year. Just thought to share this with you.

✪ Enjoying double seat rides
✪ Sinhgarh trek without any fear
✪ Cycle accident and troublesome pain for two months  
✪ Ferocious fight with pain- I am an artist and I will colour my plaster!
✪ Alex era! A wild animal? No, this is my cute puppy!
✪ When your daughter starts reading books!
✪ Help me! This uncle is kidnapping me!
✪ Need for helmet in carrom games

Dear Adu, today is your 9th birthday! Really, the 9th!!! And now you only are asking me when your letter is ready! 9 years! Innumerable memories! And today is the celebration to charish those memories! In last year, we had variety of memories! Last year I was off for around 20 days for cycling and when you met me after that, it was an experience! Your command on me and you bossing me! All these comes before the eyes. And I feel it is too much to tell. All these memories and your journey from a veryyy small baby to this growing girl! This journey makes me emotional and my eyes become teary!

Adu, last year after your birthday I had gone for that cycling tour. You did not cry while bidding adieu to me. You were smiling then. We also had many double- seat rides too on that cycle. Initially I was skeptical, we went double- seat to the school, the class and to the river side. Then once we had cycled 15 kms and had gone to meet Giressh uncle. Also we had done a small trek in Baner near Tukai mandir hill. After my cycling expedition was over, you had come to Nagpur and then you all had gone to Tadoba tiger safari! There you closely watched a tiger and that forest!

९८ धावांची दमदार खेळी: नांदेडचे आजोबा

सर्वांना नमस्कार. कधी कधी एखाद्या कार्यक्रमाला वक्ता म्हणून एखाद्याला बोलावलं जातं. त्याचं भाषण झाल्यानंतर लोकांना प्रश्न पडतो की तो माणूस कोण ज्याने ह्या वक्त्याला बोलावलं! काहीसं तसंच पण वेगळ्या अर्थाने. माझे नांदेडचे आजोबा- श्री. गजानन महादेव फाटक ह्यांचं जगणं बघताना हाच प्रश्न मनात येतो आणि आश्चर्य वाटत राहतं की- बनानेवाले ने क्या खूब बनाया है! अतिशय वेगळं आणि काहीसं दुर्मिळ जगणं ते जगले. कधी कधी ९८ धावांवर एखादी इनिंग थांबते कारण वेळच संपून जातो. फलंदाज नाबादच राहतो. तसं त्यांचं जगणं आहे असं मनात येतं. शतक पूर्ण झालं नाही ही हुरहुर क्षणापुरती मनात येते आणि मग ती दमदार खेळी डोळ्यांपुढे येते. परवा २४ जुलैला ही नाबाद इनिंग अखेर थांबली. १३ मे १९२५ ला सुरू झालेलं एक पर्व जणू‌ संपलं. त्यांचा नातू म्हणून मनात येणा-या आठवणी व्यक्त करण्याचा हा प्रयत्न.

लहानपणापासून मी त्यांना नांदेडचे आजोबा म्हणायचो. आईचे आई- बाबा हे आजी- आजोबा जरा जास्त जवळचे असतात, कारण त्यांचा सहवास कमी लाभतो आणि जेव्हा लाभतो तेव्हा लाड जास्त होतात आणि बोलणी कमी खावी लागतात. लहानपणापासून त्यांचं कडक वागणं बघायला मिळालं. अर्थात् माझ्या जन्माच्या आधीच म्हणजे १९८३ मध्ये ते नांदेडच्या पॉलिटेक्निक महाविद्यालयाचे प्राचार्य म्हणून निवृत्त झाले होते. त्यांच्या आधीच्या आयुष्यातले अनेक प्रसंग त्यांच्याकडून ऐकायला मिळाले होते. जुन्या आठवणी, किस्से, प्रसंग सांगण्याचा त्यांचा उत्साह खूप होता! अरे आनंद, का रे नंदन, अशी सुरूवात करून एक एक गोष्टी ते सांगायचे. पुतण्यांची जवाबदारी लवकर खांद्यावर आल्यामुळे त्यांनी सुरूवातीला डिप्लोमा करून रेल्वेतली नोकरी केली होती. संघाशी जवळून संबंध होता आणि तेव्हा १९४८ मध्ये सत्याग्रहसुद्धा केला होता. त्यानंतर त्यांनी सिव्हिल इंजिनिअरिंग पूर्ण केलं आणि नंतरच्या आयुष्यात नांदेडमध्ये प्राध्यापक व नंतर प्राचार्य म्हणून काम केलं.

त्यांनी इंजिनिअरिंग पूर्ण करतानाचा सांगितलेला एक किस्सा खूप लक्षात राहिला. काही वर्षांच्या गॅपनंतर त्यांनी इंजिनिअरिंगला प्रवेश घेतला होता. तेव्हा त्यांचा संसार व नोकरी सुरू झालेली होती. पहिल्या वर्षी गणिताच्या परीक्षेत त्यांना १०० पैकी केवळ ३ गुण मिळाले होते. तेव्हा ते स्वत:वर कमालीचे नाराज झाले होते. "अरे निरंजन, तुला सांगतो मला स्वत:ची भयंकर लाज वाटत होती. इतकं माझं गणित कसं बिघडलं असं वाटत होतं." तेव्हा त्यांनी ठरवलं की, मी मेहनत घेईन आणि गणितात उत्तीर्ण होईनच. मग त्यांच्या शिक्षकांची त्यांनी मदत घेतली. त्यांना सांगितलं की, मला वर्गातलं खूप फास्ट असल्यामुळे नीट कळत नाही. तुम्ही मला ट्युशनसारखं शिकवा. मग त्या शिक्षकांनी त्यांच्या सर्व मूलभूत संकल्पना स्पष्ट केल्या. आजोबांनी अभ्यास सतत सुरू ठेवला. पुढे करत राहिले. "निरंजन, तुला सांगतो पुढच्या सेमिस्टरला मला ४८ मार्क्स मिळाले! अगदी फर्स्ट क्लास नाही, पण मी पास झालो!" आणि त्यांची गणिताची आवड इतकी पक्की की पुढे जेव्हा माझं गणित दहावी- बारावीच्या पातळीपर्यंत गेलं तेव्हा ते मलाही प्रश्न द्यायचे. "कारे निरंजन, हे बघ जरा. तुला सुटतंय का पहा," असं म्हणून एखादं मोठं समीकरण किंवा त्रिकोणमितीतील्या आकृत्या सांगायचे. तेही त्या गणिताला सोडवत राहायचे आणि मलाही सोडवायला लावायचे!

नातू ह्या नात्याने त्यांना बघताना आणि अनुभवताना त्यांच्या जगण्यातली खोली आणि व्याप्ती जाणवायची. अनेकदा त्यांना विचारायचो की, देशात इंग्रज होते तेव्हा कसं होतं? नेताजी बोस, दुसरं महायुद्ध वगैरे तुम्हांला कसं वाटत होतं? त्यांना फक्त विचारलं की पुढे सविस्तर किस्से ऐकायला हमखास मिळायचे! आणि अशीच माझी नांदेडची आजी होती- सौ. कालिंदी फाटक. लहापणी किंवा तरुणपणी तिच्या गोष्टी किती वेगळ्या होत्या हे जाणवायचं नाही. पण एखाद्या छोट्या शहरातली उच्च शिक्षित- एमए साहित्य अशी शिक्षिका किती वेगळं काम करते, तिच्या अशा वेगळ्या प्रकारच्या कामामध्ये संघर्ष किती असतील ह्याची कल्पना खरं तर नंतर येत गेली. आणि आताही हे हळु हळु कळतंय. काही गोष्टी अशा असतात की, त्या घडून तर आधी जातात पण आपल्याला कळत नंतर जातात. आजीने सांगितलेला एक प्रसंग खूप आठवतो. अनेक सामाजिक उपक्रमांमध्ये तिचा सहभाग होता. एकदा एका वस्तीत काम करताना तिने एका बाईला विचारलं की, तुम्ही भाजी एवढी तिखट का करता? छोट्या मुलांना हे सहन होत नाही. त्यावर त्या स्त्रीने आजीला सांगितलं की, भाजी एवढी तिखट करतो म्हणूनच एक वाटी भाजी सगळ्यांना पुरते! कारण मुलं भाजी कमी खातात आणि पाणीच जास्त पितात. तिखट कमी केलं तर भाजी पुरणारच नाही. त्या दिवशी मला गरीबी कळाली, असं आजी म्हणायची. आजीबद्दल वेगळं नंतर कधी लिहेन.

आजोबा अतिशय शिस्तीचे आणि रोखठोक वागणारे. आणि फटकळसुद्धा. त्यामुळे अघळपघळपणाला अजिबात स्थान नाही. अगदी प्रत्येक गोष्ट मोजून मापून. ह्याचा फटका माझ्या दोन्ही मामांना बसायचा. नंदन मामाला (नंदन फाटक) आयआयटीमध्ये मिळालेला प्रवेश आजोबांनी रद्द करून सरकारी अभियांत्रिकी महाविद्यालयात प्रवेश घ्यायला लावला. आनंद मामाला (डॉ. आनंद फाटक) ९ वर्षं प्रचारक व नंतर वनवासी कल्याण आश्रमाचं काम करू दिलं पण कधी त्याच्या गाडी चालवण्याच्या कौशल्यावर विश्वास ठेवला नाही. काहीशी तीच गोष्ट त्यांच्या संध्याताईची. आई म्हणजे सौ. संध्या गिरीश वेलणकर- त्यांची संध्याताई. आई स्कूटर शिकताना पडली आणि तिला लागलं. त्यामुळे नंतर कधीही त्यांनी तिला स्कूटर चालवू दिली नाही. आयुष्यातल्या ब-या वाईट अनुभवांमधून आलेली ही काही टोकाची मतं असतील. किंवा त्यांच्या मनाच्या गणितातले वेगळे समीकरणं असतील. असा टोकाचा आग्रह असला तरी त्यासोबत काळजीही असायची. एका बाजूला इतके फटकळ असले तरी आईची काळजीही तितकेच करायचे. त्यांच्या फटकळपणाबद्दल इतकंच म्हणेन की, माझी "भ च्या बाराखडीची" ओळख त्यांनीच करून दिली. प्रसंगी समोरच्या माणसावर टीकेचा भडीमार जरी करत असले तरी त्याबरोबर त्याच्याकडे लक्षही ते ठेवायचे. काही बाबतीत टोकाचे कठोर असूनही अनेक गरजू विद्यार्थ्यांना त्यांनी मदत केली. त्या काळात जातीच्या भिंती मोडून गरजूंना जमेल ती मदत केली. शीघ्रकोपी असले तरी तरूण मुलांसाठी फिल्मफेअर आणायचे! नंतरच्या काळात नातवंडांसाठी खेळणीही आणायचे. त्यांचेही लाड करायचे.

नांदेडचं भाग्यनगरमधलं घर अजूनही डोळ्यांपुढे आहे. तिथे पहाटे लवकर उठून खणखणीत आवाजातली पूजा ते करताना दिसतात. त्यानंतर नॅशनल पॅनासॉनिक रेडिओवरच्या बीबीसी बातम्या ते ऐकतात. त्यांच्या उठण्या- बसण्यात इतरांसाठी एक दरारा असतो. घरात काम करण्यासाठी येणा-या मावशी, बाहेरचे लोक, दुरुस्तीसाठी येणारे मॅकेनिक अशा सगळ्यांना त्यांची झळ लागते! माझी अजून एक आठवण म्हणजे माझ्या अपेंडिक्स ऑपरेशनच्या वेळेस ते लगेचच मला बघायला परभणीला आले होते. दुस-या दिवशी डोळे उघडल्यावर समोर आधी तेच दिसलेले आठवतात.

एक खराखुरा गणित- यंत्रप्रेमी जगेल तसं त्यांचं जगणं होतं. त्याबरोबर मोठी आणि गजराची घड्याळं ते बघायचे, सतत बारीक सारीक दुरुस्ती करत राहायचे! हातोडा, स्क्रू ड्रायव्हर हे तर त्यांचे खास मित्र! वयाच्या अगदी नव्वदीपर्यंत ते सतत काही ना काही उघडून बघत राहायचे व दुरुस्त करत राहायचे! वयाच्या नव्वदीतही ते त्यांच्या संध्याताईला रिक्षा स्टँडपर्यंत सोडायला चालत जायचे आणि शाखेतही जायचे. मला आठवतंय त्यांच्या येणा-या एसटीडी फोनचासुद्धा आई- बाबांना धाक वाटायचा! त्याबरोबर सगळ्या बाहेर जगातल्या गोष्टींचं स्पष्ट आकलन त्यांना होतं. १९२५ ते २०२३! काळ किती म्हणजे किती बदलला. मोबाईल, इंटरनेट, प्रवासाची साधनं, जीवनशैली, घराचं स्वरूप, लोकांचं भेटणं सगळं बदलत गेलं! २००४ मध्ये नांदेडवरून कायमस्वरूपी औरंगाबादला ते आले. २०१५ मध्ये आजी गेल्यानंतर त्यांची एक हळवी प्रतिक्रिया होती, "मी हिला समजायला कमी पडलो. ती खूप वेगळी होती. मी तिला चांगला न्याय नाही देऊ शकलो."

वयोमानानुसार आजोबांचं मन व बुद्धी थकली नाही तरी शरीर थकत गेलं. पण एखाद्या निष्णात फलंदाजाने विपरित परिस्थितीतही कमालीचा तग धरावा तसं त्यांची खेळी पुढे सुरू राहिली. जोपर्यंत हिंडता- फिरता येत होतं तोपर्यंत फिरायचे. नंतर घरातल्या घरात फिरायचे. अगदी ९५ वर्षांनंतर घरातच व्हील चेअरवर फिरायचे. पेपर वाचायचे, पूजा करायचे, गप्पा मारायचे, जुने किस्से सांगायचे. आणि हो, ठरलेल्या पद्धतीने घणाघातसुद्धा करायचे! त्यांच्याकडून एखाद्या व्यक्तीचा उद्धार होताना ऐकणं हा अनुभव मिस करण्यासारखा नसायचा (अर्थात् ती व्यक्ती आपण नसलो तरच)! त्यांच्यातली ही ऊर्जा आणि हे जीवंत मन शेवटपर्यंत टिकून राहिलं.

आज तीस- चाळीस वर्षांमध्ये लोकांना जे त्रास सुरू होतात- डायबेटीस, बीपी, पाठदुखी व त्यांचे सर्व स्नेही इ. तसल्या मंडळींना कधीच त्यांच्या जवळपासही येता आलं नाही. त्यांचं शरीरयंत्र बघूनसुद्धा तो निर्माताच आठवायचा. काय अविष्कार त्याने घडवला आहे, असं वाटायचं. माझा मामा- डॉ. आनंद फाटक ह्यांना भेटायला आलेल्या वरिष्ठ डॉक्टरांपैकी एकांनी ह्यामागचं रहस्य थोडं उलगडलं. त्या म्हणाल्या की, ही पिढीच अशी होती की, जिला कधीच औषध, गोळ्या, डॉक्टर अशा कुबड्यांची गरजच पडली नाही. आपण उत्तम निरोगी आहोत ही त्यांची मानसिक धारणाच इतकी खोलवर असते की ही त्यांची धारणाच एक प्रकारे firewall सारखं त्यांचं रोगांपासून रक्षण करते. मनच मुळात इतकं वेगळ्या धाटणीचं होतं की, तिथे अशा किरकोळ गोष्टींना थाराच नव्हता. त्यामुळे त्यांना कधीच रोग असे झाले नाहीत. कोरोनाने अनेकांचा बळी घेतला. पण ह्यांना कोरोनाचा क सुद्धा स्पर्श करू शकला नाही. उत्तम शरीराचं एक गुपित मनामध्येही आहे. म्हणूनच तर म्हणतात मन करा रे प्रसन्न.

अर्थात् गेल्या दहा वर्षांमध्ये शरीर यंत्र हळु हळु कमकुवत होत गेलं. ह्या काळामध्ये सुमन मावशी त्यांची जणू आई झाल्या. आईच्या मायेने आजोबांच्या वृद्धावस्थेतल्या बालपणाची काळजी त्या घेत होत्या. चोवीस तास आजोबांची सेवा करत राहिल्या. सेवा नव्हे त्या आजोबांचीही आई झाल्या असं म्हणणं जास्त योग्य आहे. शरीर कितीही खंगत गेलं तरी तल्लख विचार बुद्धी आणि आवाजातली ऊर्जा टिकून राहिली. स्मरणशक्ती टिकून राहिली. जीवनातला रस टिकून राहिला. जुन्या असंख्य आठवणी ते पुन: पुन: सांगायचे. त्याबरोबर नांदेडही कल्पनेने त्यांच्या नजरेसमोर राहिलं. कोण कसे होते, कोणी काय केलं, कोणी कसा त्रास दिला हेही लक्षात राहिलं. अशा अनेकांचे उद्धार होत राहिले. बघणा-याला कधी कधी वाटायचं की, इतक्या वयामध्येही इतक्या लहान सहान गोष्टी का लक्षात ठेवाव्या, आता सगळ्यांना माफ का करू नये. पण ही शरीराची व मनाची घडणच अशी होती की, तिची पकड घट्ट राहिली. शरीर जितकं कणखर होतं तसेच मनावरचे इंप्रिंटसही पक्के होते.

शरीर थकत गेलं, एक एक हालचाल कमी होत गेली. ऐकू येणं कमी झालं. आवाजातला जोष कमी होत गेला. नंतर मात्र आजोबांचं हळवं रूप बघायला मिळालं. सुमन मावशींमुळे मी टिकून आहे, जगत आहे असं आजोबा म्हणायचे. कधी कधी म्हणायचे की, मी खूप भाग्यवान आहे, इतके चांगले लोक मला मिळाले. एकदा तर माझ्या मामीला- डॉ. प्रतिभा फाटक हात जोडून धन्यवाद म्हणाले. कदाचित "तो"‌इतके वर्ष ह्याचीच वाट बघत होता. कृतज्ञता आणि धन्यता. आणि त्यानंतर त्याने त्यांना बंधनातून काढायचं ठरवलं. पण तो त्यांना आउट नाही करू शकला. त्यापेक्षा खेळीसाठी असलेला वेळ संपला असंच म्हणावं लागेल. आणि म्हणून ते ९८ वर नाबाद राहिले आणि शांतपणे मैदानातून गेले असं म्हणावं लागेल.

ही प्रदीर्घ खेळी एका पर्वासारखी होती! त्यांचं तरूणपण म्हणजे कुठे तो १९४०- ४५ चा काळ! तेव्हाची प्रवासाची साधनं, जीवनशैली, परिस्थिती! मलाच एकदा आठवतंय, त्यांनी सांगितलं होतं, एके काळी नागपूर- नांदेड बसचं भाडं फक्त एक रूपया चाळीस पैसे होतं! तिथपासूनचा आजचा काळ! त्यांच्या जीवनासाठी अजून एक शब्द समर्पक राहील- Timeless steel! अथक आणि कठोर! मोडेन पण वाकणार नाही हा बाणा. त्यांची ही प्रदीर्घ खेळी‌ कमालीची थरारक राहिली. प्रत्येक बॉल व प्रत्येक रन एक ईव्हेंट होता. He kept everyone on his toes. अगदी‌ शेवटपर्यंत. आता ह्या अद्भुत यंत्राला विश्रांती लाभलीय. शांती लाभली आहे. त्यांना सद्गती मिळो आणि त्यांच्या जगण्यातल्या ऊर्जेची आणि शिस्तीची प्रेरणा सगळ्यांना मिळो ही इच्छा व्यक्त करतो. स्मशानामध्ये लिहीलेल्या कबीरजींच्या ओळी मनात येत राहतात-

जो उग्या सो अन्तबै, फूल्या सो कुमलाहीं।
जो चिनिया सो ढही पड़े, जो आया सो जाहीं।

(इस संसार का नियम यही है कि जो उदय हुआ है,वह अस्त होगा। जो विकसित हुआ है वह मुरझा जाएगा। जो चिना गया है वह गिर पड़ेगा और जो आया है वह जाएगा।)
 

- निरंजन वेलणकर 09422108376. 26 जुलै 2023.
 

Fitness is easy!

Fitness 50 and fitness 100

Activity to enjoy fitness with your family and friends
 

Namaste all. I hope all are safe in the current monsoon situation. Sharing my experiences about fitness and sharing how easy it is to remain fit. Experience of exercises like cycling, running, trekking, Yoga and others over several years along with changes in lifestyle cultivated a liking towards fitness and I learned many things. I realized it is not that difficult to be fit and also to take out some time for fitness. First step in this direction is developing a liking towards any form of exercise and testing it properly. Once we understand this, the further journey becomes easier. Many of us know this, but still gap happens and people remain away from fitness. I am starting this activity considering all such things and reasons.
 

It is easier to do fitness exercises in group and with our near ones. It then also becomes more enjoyable. Therefore I am starting this activity where everyone from the family- from a small kid to old grandparents- everyone can do it and participate.
 

Collective half century- 50 kms/ 50 minutes

In this activity, all members of the family can participate and complete the distance  of 50 kms. Or those who wish to participate for indoor exercises can do a 50 minute exercise. The number of participants would decide how to achieve the target of 50 kms. If 5 persons are participating in this, then everyone can walk 10 kms and this will be achieved. If it is difficult in one day, this can be done in 2 days also.  Or some members can cycle and others walk. Those who prefer indoor exercise, they can do any indoor exercise for 50 minutes. If your family group is large and if you have good fitness, then the target can be 100 kms and 100 indoor minutes also.
 

 

 

The Kalpana Chawla story- you cannot imagine (कल्पना नही कर सकते)!

Participation in Kalpana Chawla Space Academy workshop
 

India’s First Space Technology Academy at Secondary School level

Hello and namaste. Recently I got an opportunity to participate in a workshop organized at Kalpana Chawla Space Academy, Adv. Bapusaheb Bhonde Highschool, Lonavala. I also got opportunity to contribute for designing its curriculum. It was wonderful to interact with such scientists and veterans in the fields of science, education and research. Got so many things to learn from these persons. Many less- known facts about the great Kalpana Chawla came to the fore. A video call with her father was the moment to be remembered for the life! Here is a write up to highlight major aspects of this workshop.
 

✪ Shri. Sanjay Pujari- “madly passionate about educating”
✪ Towering personalities and equalizing science
✪ Young veterans sharing words of wisdom!
✪ The Kalpana Chawla story- you cannot imagine (कल्पना नही कर सकते)!
✪ Inspirational meeting with senior Chawla ji
✪ “Whole the universe is my home”
✪ Less known aspects of Kalpana Chawla


Shri. Sanjay Pujari sir, veteran in science popularization and founder of Kalpana Chawla Science centre, Karad had told me to prepare an outline for a curriculum for 7th Standard students about astronomy. I had told him that I can write on for observational aspects of astronomy and he accepted that. While conducting sky watching sessions, many persons had asked me how they can learn about these sky wonders. So I had some ideas in mind and then sent the outline to Pujari sir. Then he invited me for this workshop.

Young veterans!

In the workshop, I met Shri. Pujari sir after long time. Such a warmth and affection. He introduced us to other eminent dignitaries. It mainly included Shri. Madhav Bhonde sir, the principal of the school and Mrs. Radhika Bhonde madam, ex- vice chancellor of a university Dr. Pandit Vidyasagar and others. Mr and Mrs. Bhonde have extended their support to this academy. It was amazing to know these young people. One such young veteran- Dr. Vyankatesh Gambhir casually shared that he had just ascended to Sinhgad fort. Age of this young person is just 75! Another young person- Industrialist Shri. Narayan Bhargava had come here all the way from Mumbai and he drove his car even when he had a plaster in his left hand! This was just one example of how he can do things single- handedly!

Cycling in 4 states on single gear cycle 20 (Final): Concluded with gratitude!

✪ “Nothing personal, this is everyone’s capacity”
✪ Why so much appreciation?
✪ Further interactions and interviews
✪ Cycling can make you meet a tiger and a Tendulkar
✪ Wonderful meeting with Dr. Amit Samarth!!
✪ Signing off with amazing memories and incredible India
✪ Gratitude towards one and all

Hello. Now writing the last blog about this expedition that was completed exactly as per the plan on 11th October 2022. The first and foremost emotion in the mind while completing this was tremendous gratitude. Everyone, all the groups, amazing people and the organizations whom I met during this tour, the cycle, the nature- everyone helped to complete this. Also I would like to mention about Bharat Vikas Sangam, who helped me for many places in Karnataka. Felt overwhelmed with this gratitude when I reached Nagpur. What an unbelievable ride this has been. It was a bliss to ride this and to do this. It is not going to sink in so soon....

Cycling in 4 states on single gear cycle 19: Nagbhid to Nagpur (103 kms)

✪ Third century of the expedition to finish off
✪ Wonderful reception in Nagpur
✪ School visit in Nagpur
✪ Interview at Deeksha Bhoomi
✪ Unbelievable support by the cycle
✪ Too dream-like to be real stuff!

Hello. Final and 18th day of the expedition, 11th October 2022. Had great interactions in Nagbhid and also had proper rest. Now, the final day of the expedition! But till the last kilometer is done, we cannot say anything in sports such as cycling. But from inside I know it will be the last day. Nothing troublesome happened to the cycle or the cyclist so far, so it will not happen today also, simply! For a change, the weather has become rainy again. Actually it is helpful for me. Otherwise October heat in Nagpur region is scorching.  Today I will cycle around 103 kms, that means I will have third century of this expedition. 

Cycling in 4 states on single gear cycle 18: Gadchiroli to Nagbhid (76 kms)

✪ Interactions in Armori and Brahmapuri
✪ Second last day of the expedition!
✪ Vainganga river and forests
✪ 10th October- Mental health day
✪ Nagpur calling and waiting!
✪ Completed 1341 kms in 17 days

Hello. 17th day of the expedition, 10th October 2022. Cycle expedition was complete long ago, but writing is taking much longer time! But the experiences are so unique that I cannot restrain myself. 10th October is the mental health day. Theme for this cycle expedition was talking to people about mental health, mental and physical health and fitness. Also I visited some organizations and groups working for this cause on my route that had started from Sindhudurg, Maharashtra and was now coming to end near Nagpur via Goa, Karnataka and Telangana. The inspiration for my this tour was my interactions with special children in Nagpur. After meeting them I had decided to use cycle for discussing this subject with the people. Any way. I had proper rest in Gadchiroli. Now just two more days are remaining!

Cycling in 4 states on single gear cycle 17: Ashti to Gadchiroli (69 kms)

✪ Saying bye bye to forests
✪ Back on the highway
✪ Gadchiroli city
✪ Riding exactly as per the plan
✪ Completed 1265 kms in 16 days

Hello. 16th day of the expedition, 9th October 2022. Today I am starting from Ashti village. Yesterday I had crossed the toughest section of this tour- the dusty road from Alapalli to Ashti! Today I will have a smooth highway. On one hand, I am feeling good for this, but also I am missing the forest and remote region. In fact hangover of last 2-3 halts has yet not been receded. Great warmth was given to me! And I am anxious now that only last 3 days are remaining! 

Cycling in 4 states on single gear cycle 16: Repanpally to Ashti (81 kms)

✪ Ride through dense forests
✪ Most challenging road of the tour
✪ Warmth of the people
✪ Interactions with military jawans
✪ Dialogue with Ashram School students
✪ 1196 kms completed in 15 days

Hello. 15th day of the expedition, 8th October 2022. Yesterday I had stayed in Repanpally village. Another wonderful experience in this dream-like tour! When I am leaving Repanpally early in the morning, the weather is awesome. Fog is there. Today’s ride will take me through dense forests and when I will reach Ashti, I will reach on that side of the forest. The road must be good one, I think. But many times what we think does not happen!

 

Cycling in 4 states on single gear cycle 15: Sironcha to Repanpally (63 kms)

✪ Great warmth in the so called backward district
✪ Incredible India!
✪ Warmth of an auto riskha person
✪ Meditative forest and nature
✪ “Mental health is our issue also as we have much mental stress”
✪ Wonderful village Repanpally

Hello. Currently the harsh Summer is going on and I am still writing about my solo cycling expedition that was completed in last October. The experience and the memories are so rich that I feel I must share with all. 14th day of the expedition, 7th October 2022. Yesterday I stayed in Swami Vivekanand hostel just beside Pranhita river. What a great region I am passing through! Today will be one more hugely exciting day. The weather has been great. This is historically significant village. It is a block headquarter from the British times. One friend from Sironcha hesitantly told me that he wanted to contribute some money for my expedition. I rejected this and told him that he could contribute this money for any organization. But he insisted that he found my cause so important that he wanted to contribute for this only. So I had to accept his money. Left Sironcha with such memories....

 

Cycling in 4 states on single gear cycle 14: Bhupalpally to Sironcha (62 kms)

✪ Re-entering Maharashtra!

✪ Unbelievable nature and forest

✪ Colossal Godavari and Pranhita

✪ Gadchiroli- Shattering of rumours

✪ Completed 1050 kms in 13 days

✪ End is approaching too quickly

Hello all. 13th day of the expedition, 6th October 2022. Most exciting phase of this travel is coming up. Today I will re-enter in Maharashtra. Importantly, I will enter the tribal and forest region of Maharashtra. It is like entering into unknown. Since many days, there was too much of speculation in the mind about this part. The mind was anxious about the roads, the towns, the connectivity and all. But now I am feeling very calm and composed. Started the ride in the early morning, shared my live location in the cycling group and left. The road till Bhupalpally is very good. Let’s see how it goes henceforth. Yesterday it poured much in the evening, but now there are no signs of the rain. Pleasant weather it is. Quickly I passed the small town of Bhupalpally and now it is all over the forest!

 

 

Cycling in 4 states on single gear cycle 13: Warangal to Bhupalpally (73 kms)

✪ Riding in remote Telangana
✪ Area of mines and forests
✪ Pristine nature!
✪ Bhupalpally- not far from Maharashtra and Chhattigarh border
✪ Completed 988 kms in 12 days
✪ Dussehara celebrations in Bhupalpally
✪ Beginning of most exciting phase of the expedition

Hello all. 12th day of the expedition, 5th October 2022. Today is Dusshera and I will reach Bhupalpally, my final halt in Telangana. It is a small district headquarter located near the borders of Maharashtra, Telangana and Chhattisgarh. On early morning of 5th October, my host for the last day Shri. Sudheerji rode with me till border of Warangal town. Such a senior person riding with me was an inspiration! Another cyclist from Warangal Bandi Venu ji could not come as he had gone for another ride, but he had told another cyclist to meet me. So I interacted with him also and rode with him for some distance. He then directed me way towards Parkal and left. Now this historic city Warangal is left behind and I am entering a remote but beautiful lush green landscape! The highway is still the same. But as Bhupalpally comes near, it may change. I will find out soon!

भूगोल आणि खगोल!

✪ निसर्गरम्य कँप साईटवर आकाश दर्शन
✪ मुलांसाठी भूगोलातल्या गमती, टीम वर्क, खेळ, कोडी, हायकिंग, कँप फायर अशी मेजवानी
✪ आकाशामध्ये आकाशगंगा व तारका रत्नांची उधळण
✪ पानशेत बॅकवॉटरचा नितांत सुंदर परिसर
✪ तंबूमध्ये राहण्याचा थरार
✪ मुलांसाठी शिकण्याचा आनंददायी अनुभव- "हवी तेवढी मस्ती करून आणि दमून ये"
✪ आपुलकीचं आदर आतिथ्य

सर्वांना नमस्कार. सध्या शाळेतल्या मुलांसाठी सुट्ट्यांचं वातावरण आहे. त्याबरोबर समर कँप्स, वेगवेगळ्या कार्यशाळा किंवा गड- किल्ल्यांचं भ्रमण अशा गोष्टींचं वातावरण आहे. अशा एका अगदी वेगळ्या "भूगोल" शिबिरामध्ये जाण्याचा आणि तिथल्या मुलांसाठी आकाश दर्शन म्हणजेच खगोलावरचं सत्र घेण्याचा योग आला. तिथला अनुभव ह्याद्वारे आपल्यासोबत शेअर करत आहे. पुण्याच्या पानशेतपासून आणखी १४ किलोमीटर आतमध्ये असलेल्या कँप स्टार ट्रेल (स्पेलिंग Kamp Star Trail) संस्थेने मुलांसाठी भूगोल शिबिर आयोजित केलं होतं. त्यामध्ये मला एक आकाश दर्शन सत्र घेण्यासाठी सायली देसाई मॅडमनी बोलावलं. जेव्हा इथलं असं शिबिर आणि कँप स्टार ट्रेलची पानशेतच्याही पुढे अगदी आतली जागा कळाली, तेव्हाच इथे आकाश दर्शन सत्र घेण्याची उत्सुकता निर्माण झाली. कारण ही जागा शहरातील सर्व प्रदूषण आणि प्रकाशापासून इतकी दूर आहे की, शहरी प्रकाशात अजिबात न दिसणारे अंधुक तारे, तारकागुच्छ व आपल्या आकाशगंगेचा दुधाळ पट्टा (Milky way) इथे नक्की दिसेल असं वाटलं. 

 

 ... १५ एप्रिलला दुपारी पुण्यातून श्री. हर्षद साने सरांसोबत निघालो. आकाशात बरेच ढग आहेत. आकाश दर्शनाच्या हवामान अंदाजानुसार आकाश क्लीअर असेल. पण हे म्हणजे टी- २० मध्ये आधी कोण जिंकणार हे सांगण्यासारखं आहे! सरांसोबत गप्पा सुरू झाल्या आणि हळु हळु पाऊस सुरू झाला. सरांसोबत इंडियन ओशन संगीत आणि बाहेर पावसाचं संगीत सुरू झालं. पुण्याच्या जवळ नाही तर हिमालयामध्ये कुठे फिरतोय असं वातावरण झालं आहे. मुठा मार्गे जाताना प्रचंड पाऊस लागला पण जसं जसं पानशेत जवळ येत गेलं, पाऊस कमी झाला आणि कँप स्टार ट्रेलला पोहचेपर्यंत ढग केवळ पूर्वेला उरले! शिबिरामध्ये ८ ते १५ वयोगटातली ३३ मुलं आधीच आली आहेत. त्यांच्या वेगवेगळ्या गमती जमती सुरू आहेत. ह्या शिबिरामध्ये भूगोल ही मुख्य थीम आहे. इथे येताना मुलांनी पानशेत धरणाला भेट दिली. हा परिसर एका टेकडीवर आहे. त्यामुळे पर्वतरांग, जलाशय अशा गोष्टी ते प्रत्यक्ष बघत आहेत. इथून पुढे काही अंतरावर श्री. जॉय मिरांडा शाश्वत विकासावर आणि वृक्ष संवर्धनावर अनेक वर्षांपासून काम करतात. त्यांनी तिथे खूप झाडं लावली आहेत आणि निसर्गाचं संगोपन केलं आहे. शहरापासून दूर राहूनही किती वेगवेगळ्या गोष्टी करता येतात ह्याचं एक मॉडेल त्यांनी उभं केलं आहे. अशा अवलिया माणसासोबत मुलांची भेट झाली.

कँप साईटवर पोहचेपर्यंत पाच वाजले आहेत. इथे सायली देसाई मॅडम, कँप साईटचे प्रमुख अथांग पटवर्धन सर, स्वप्नील भट सर, क्षितिजा मॅडम व इतर मंडळींशी परिचय झाला. १९९६ मध्ये सुरू झालेलं हे कँपिंग ग्राउंड आहे. पण त्याबरोबर इथे इतरही अनेक उपक्रम चालतात. दुपारच्या वेळी मुलांनी त्यांच्या टेंटच्या गटानुसार एकत्र मिळून मॅगी बनवली. ढग येत आहेत आणि जात आहेत. त्यामुळे आकाश दर्शनासाठी बोटे गुंफलेली (fingers crossed) आहेत! इथला सगळा परिसर नितांत सुंदर आहे. न राहवून समोरच असलेल्या जलाशयाजवळ आणि डोंगरात जाणा-या रस्त्यावर फिरून आलो. सगळीकडे अप्रतिम सुंदर निसर्ग! इमारती, दुकानं, गजबज ह्यापासून खूप दूर आहे हे! इथे आल्यावर हिमालयाची आणि कोंकणातल्या देवगड सारख्या गावाची आठवण होते आहे. क्वचित डोंगरामध्ये एक- दोन छोटी घरं दिसतात. बाकी सगळं शांत आणि अथांग!

आता मुख्य उत्सुकता अंधार पडण्याची आहे! आणि निसर्गाने साथ दिली. ढग असले तरी पाऊस पडत नाहीय. आणि ढगही काही भागांमध्ये आहेत. अंधार पडता पडता मुलांना एकत्र केलं. माझी त्यांना थोडक्यात ओळख करून दिली. मग त्यांचा परिचय करून घेतला. मुलांचं नाव, वर्ग, शाळा आणि त्यांनी आधी आकाशातलं काय पाहिलं आहे असा हा परिचय होता. अनेक मुलांनी काही ना काही बघितलं होतं. काही मुलं म्हणाले की, त्यांनी एकही ग्रह बघितला नाहीय! एक ग्रह व एक तारा सगळ्यांनी बघितलाय असं सांगून गप्पा सुरू केल्या. शिवाय भूगोल कँप असल्यामुळे मुलांना भूगोलाबद्दल काही प्रश्न विचारले. समुद्रात सूर्योदय बघायचा तर कोंकणात जाऊन चालेल का? मग कुठे जावं लागेल अशा गप्पा झाल्या.  ढगांचा सामना अगदी अटीतटीचा चालू आहे. त्यामुळे पश्चिमेकडे तळपणा-या शुक्रापासून टेलिस्कोपिक निरीक्षणाची सुरूवात केली. शुक्र, मंगळ आणि मधाचं पोळं नावाचा तारकागुच्छ (Behive cluster) टेलिस्कोपमधून बघता आले. नेमका पृथ्वीवरचा कृष्णमेघ वाटेत असल्यामुळे मृगातला तेजोमेघ बघता आला नाही. त्याबरोबर नुसत्या डोळ्यांनी दिसणारे व्याध, प्रश्वा, ब्रह्महृदय, मघा, सप्तर्षी असे काही तारे पॉईंटरने दाखवले. ज्या भागामध्ये ढग नव्हते, तिथे आकाश खूप छान दिसतंय. पण ढगांची अटीतटीची मॅच सुरू आहे. त्यात विजांचे चौकारही सुरू झाले. मग पहाटे ५ वाजता जे उठतील त्यांना टेलिस्कोपने चंद्राची कोर, शनीची कडी व आपली आकाशगंगा (Milky way) बघायला मिळू शकेल असं सांगून हे सत्र संपवलं. रात्री नंतरही ढग दाटले असल्यामुळे मला व्यक्तिगत निरीक्षण करता आलं नाही.

रात्रीच्या जेवणानंतर मुलांचं कँपफायर झालं. नंतर दिवसभर दमलेली सगळी मुलं व मोठेही तंबूंमध्येच झोपले. अथांग सर, सायली मॅडम, क्षितिजा मॅडम, हर्षद सर, स्वप्नील सर इत्यादी मंडळी स्वत: सगळ्या गोष्टींवर लक्ष ठेवून आहेत. हे सगळे जण भावंड/ नातेवाईक आहेत. अशा भावा- बहिणींनी एकत्र येऊन असं आयोजन केलेलं बघून छान वाटलं. नंतर कळालं की, हे कँप स्टार ट्रेल सगळे मिळून एकत्रच चालवतात. सगळे जण इथे येऊन लक्ष देतात. पालकांना सोडून आलेले ८ वर्षांचे मुलं बघताना छान वाटलं. एक मुलगी तर ६ वर्षांची आहे. भरपूर मस्ती करून ये, मजा करून ये असा "लायसन्स" घेऊन आलेल्या मुलांना बघून (आणि त्यांच्या पालकांचाही हा विचार) बघून खूप बरं वाटलं. इथले सर आणि मॅडमच ह्या शिबिरात त्यांचे शिक्षक, ताई- दादा, आई- बाबाही आहेत. प्रेमाने सांगणं, कधी ओरडणं, समजुत काढणं हे सगळं ते करत आहेत. एक मुलगा रुसला तेव्हा हर्षद सरांनी त्याची अतिशय शांतपणे समजुत काढली. समजुत काढली, असं म्हणताही येणार नाही इतकी त्याला फक्त सोबत दिली.

ही कँप साईट डोंगरावर वसलेली आहे, त्यामुळे इथे मातीनेच बनलेले पण खालचे- वरचे असे वेगळे मजले आहेत. मुलांचे तंबू खालच्या भागात आहेत. वरती एक घर आहे व काही बांधलेल्या खोल्या आहेत. अतिशय छान जपलेला हा कँपस आहे. भरपूर झाडं आहेत. डोंगरातले दगड आणि जुनी टायर्स अशा वस्तु वापरून परिसर आणखी सजवलेला आहे. आणि हे डोंगरामध्ये असल्यामुळे व कँपस खूप मोठा असल्यामुळे इकडून तिकडे जाताना आपोआपच थोडा व्यायाम होतो. पहाटे आकाश नक्कीच चांगलं असेल व आता शहरांमधून नामशेष झालेली आपली आकाशगंगा बघत येईल असा विचार करत मला दिलेल्या तंबूत आडवा झालो. स्लीपिंग बॅगमध्ये झोपण्याचा अनुभव होता, पण हा नवीन आहे. त्यामुळे झोप लागेल फार असं वाटत नाहीय. बाहेरचा मुलांचा गलका हळु हळु कमी होत गेला.

रात्रभर झोप अशी लागलीच नाही. तंबू खूप आरामदायक आहे, झोप लागली नाहीय तरी अगदी आल्हाददायक वाटतंय. आसपास इतकी झाडं असल्यामुळे एप्रिल असूनही हिवाळ्यासारखं वाटतंय. फक्त सवय नसल्यामुळे झोप लागली नाही. शेवटी पहाटे ४.१५ ला तंबूचं दार उघडून बाहेर डोकावलो! अप्रतिम नजारा! डोंगरामागून नुकतीच उगवलेली लाल चंद्र कोर आणि आकाशगंगेचा दुधाळ पट्टा! अहा हा! व्वा! उठून तयार झालो. टेलिस्कोप काढला, आयपीसेस लावले, बायनोक्युलर घेतला आणि पार्किंगकडे गेलो. रात्री मुख्य दिवे बंद केलेले असल्यामुळे रस्ता सापडत नाहीय. पण अंधारात फिरताना मजा वाटतेय. हळुच हर्षद सरांना आवाज दिला आणि टेलिस्कोप सेट केला. थोडे ढग आहेत कुठे कुठे. पण आकाशगंगेचा दुधाळ पांढरा पट्टा किती छान दिसतोय! काही तारकागुच्छ डोळ्यांनीही दिसत आहेत. बायनॅक्युलर तिकडे रोखल्यावर तर अक्षरश: तारकागुच्छांचा पाऊस पडतोय! M7, Butterfly cluster, NGC 6231, ज्येष्ठा ता-याजवळचा M4, M 24 असे तारकागुच्छ अप्रतिम सुंदर दिसत आहेत. चंद्राची कोर थोडी वर आल्यावर बाजूलाच शनी दिसला. त्याशिवाय मावळतीकडे झुककेल्या चित्रा आणि स्वाती, उगवलेले तेजस्वी अभिजीत व श्रवण, अनुराधा- ज्येष्ठा- मूळ असा वृश्चिकाचा पूर्ण साज आणि आकाशगंगेत डुंबणारे पूर्वाषाढा- उत्तराषाढा! अहा हा! हर्षद सर आले. आणि अगदी हळु आवाज देऊन बोलवल्यावर काही मुलंही आले. त्यांना मग टेलिस्कोपने चंद्र व शनीची कडी दाखवली. त्याबरोबर आकाशगंगेचा पट्टासुद्धा दाखवला. मुलं खूप दमलेले होते व ते उठले तर त्यांच्याकडे लक्ष द्यायला कोणी नव्हतं, त्यामुळे त्यांना परत झोपायला पाठवलं. पुढचा अर्धा तास तिथल्या आकाशाचा आनंद टेलिस्कोप व बायनॅक्युलरने लुटत राहिलो. ५.३० नंतर हळु हळु पूर्वेला फिकट लालिमा आली. तारे थोडे अंधुक व्हायला लागले. तेव्हा टेलिस्कोप परत बंद करून ठेवावा लागला! पण किती अप्रतिम अनुभव!

 

शुद्ध आकाशाबरोबरच इथला इतर निसर्गही खूपच सुंदर आहे. रात्रभर झोप न होऊनही फिरण्याचा मोह आवरला नाही. फोटो घेत मनसोक्त फिरून आलो. धरणाच्या बॅकवॉटरच्या मागे उगवणारा सूर्यही अप्रतिम बघता आला! इतके सुंदर नजारे बघून पावसाळ्यात इथे राईड करायला काय मजा येईल, असं वाटतंय. परत आल्यावर अथांग सर, सायली मॅडम व इतरांसोबत चहा झाला. मुलंही हळु हळु उठले. इथून जवळच डोंगरात चढणारी पायवाट आहे. तिथे अथांग सर मुलांना हायकिंगला घेऊन गेले. बाकी मंडळी त्यांच्या कामात असल्यामुळे परत एकदा तासभर फिरून आलो. परत आल्यावर मुलांचा नाश्ता सुरू होता. त्यानंतर त्यांना थोडा वेळ खेळायला मोकळा होता. अथांग सर, हर्षद सर व सगळ्यांनी मिळून मुलांसाठी भूगोलावर आधारित खजिन्याचा शोध अर्थात् ट्रेझर हंट खेळ त्यांना समजावून सांगितला. आणि नंतर गटानुसार मुलं कामाला लागले! त्यांना कँपसमध्येच चिठ्ठ्या व क्ल्यूज मिळणार आहेत. त्याबरोबर दिशा, अंतर मोजणं, एकत्र मिळून शोधणं अशाही गमती त्यात आहेत. मुलं त्यात रंगून गेली.

रात्री झोप नाही आणि सकाळी दोन वॉकमध्ये १० किलोमीटर पायपीट केल्यामुळे मला आरामाची गरज जाणवतेय. थोडा आराम आणि थोड्या गप्पा असं करत तिथल्या निसर्गाचा आस्वाद घेत राहिलो. दिवस वर आला तसं इथेही गरम व्हायला लागलं. इतक्या दमण्याची व खेळण्याची सवय नसलेल्या मुलांना ऊन्हाचा त्रास होऊ नये म्हणून सगळ्यांचं लक्ष आहे. सतत पाणी प्यायला सांगत आहेत. त्याबरोबर दूध- रसना असे फ्लुईडसही मुलं घेत आहेत. टोप्याही आहेतच. भर ऊन्हात मुलांचा खजिन्याचा शोध मस्त सुरू आहे. एक एक चिठ्ठी किंवा क्ल्यू शोधतानाची त्यांची उत्कंठा आणि सापडल्यावर होणारा जल्लोष! एका गटातली एक मुलगी तर चिठ्ठी शोधणा-या छोट्यांना प्रेमाने मिठी देतेय आणि "माय स्वीट बेबी" म्हणतेय! सुंदर दृश्य आहे हे सगळं. हर्षद सरांची कामं आटोपल्यावर जेवण घेतलं. हे जेवणही इथल्या मालक असलेल्या पटवर्धन काकूंनी स्वत: केलं आहे. इथल्या वातावरणात आपुलकी जाणवते त्याचं हेही एक कारण!

अशा अनेक आठवणी सोबत घेऊन तिथून हर्षद सरांसोबत निघालो. एका सुंदर ठिकाणी जाण्याचं व मुलांसाठी सत्र घेण्याचं समाधान मिळालं. तिथल्या निसर्गामध्ये फिरताना मिळालेली ऊर्जा आणि प्रसन्नता घेऊन परतीचा मार्ग घेतला. (तिथे विजिट करण्यासंदर्भात अधिक माहितीसाठी संपर्क Kamp Star Trail, सायली देसाई- 8087613794). धन्यवाद!

- निरंजन वेलणकर 09422108376
१७ एप्रिल २०२३.