Fun and experiment no. 50

Experiment 50. Air resistance

You must have seen this. When you empty a water bottle, water drops slowly with many bubbles. It happens due to air resistance. Air tries to enter the bottle and opposes free fall of water. Now, we will do a small experiment. Get a bottle completely filled up by water. Go to your plants and water them. Keep the bottle upside down. It will slowly get empty. You must have observed that if you keep it straight upside down, then water drops very slowly. If you keep it tilted, then water drops relatively fast. Now get a long straw, insert it in the bottle and bend its end near the lid of the bottle. Now do the same thing. This time, water will be emptied rapidly as air has its own passage to enter the bottle. 

Activity 50. 1+ 2 + 3 + 4 +….+ 50 =?

This is our 50th activity! This is a simple calculation. What is the number we get when we add 1 + 2 + 3 + 4 +..... + 50? No, don't use a calculator. Also don't use proper sum. It is tedious. Just observe these numbers. From 1 to 50. Sum of all these numbers. Can you make pairs of these numbers? For example, 1 and 50, 2 and 49, 3 and 48, 4 and 47 and so on? Each pair has a value of 51 and there are 25 such pairs. So the answer will be 25 X 51 = 25 X 50 + 25 = 1250 + 25 = 1275. 

In the same manner, you can also calculate sum of numbers 1 + 2 + 3 + 4.... + 100. Here, we have pairs such as 1 and 100, 2 and 99, 3 and 98 and so on. Value of each pair is 101 and 50 such pairs. So the total is 50 X 101 = 50 X 100 + 50 = 5050. If you really do friendship with numbers, then they are magical! This completes our 50 experiments and 50 activities. Happy learning to all. 

प्रयोग 50. हवेचा विरोध

तुम्ही हे अनुभवलं असेल. जेव्हा आपण एखादी पाण्याची बाटली रिकामी करतो, तेव्हा पाणी हळु हळु बाहेर पडतं व बुडबुडे तयार होतात. हवेच्या विरोधामुळे हे होतं. हवा बाटलीत प्रवेश करण्याचा प्रयत्न करते व पाण्याला मुक्तपणे पडू देत नाही. आपण एक छोटा प्रयोग करू. पाण्याने पूर्ण भरलेली एक बाटली घ्या. तुमच्या रोपांजवळ जा व बाटली रिकामी करून पाणी द्या. बाटली उलटी केल्यावर हळु हळु ती रिकामी‌ होईल. तुम्ही ह्याचं निरीक्षण केलं असेलच की, ती जर एकदम उलटी केली तर पाणी खूप हळु पडतं. ती जर तिरपी ठेवली तर पाणी तुलनेने लवकर पडतं. आता एक लांब स्ट्रॉ घ्या, तो बाटलीमध्ये टाका व बाटलीच्या झाकणाजवळ त्याचं टोक दुमडून ठेवा. आता हीच कृती परत करा. ह्यावेळी‌ पाणी वेगाने बाहेर पडेल, कारण हवेला बाटलीमध्ये जाण्याचा वेगळा मार्ग आपण दिला आहे. 

गंमत 50. 1+ 2 + 3 + 4 +….+ 50 =?

ही आपली 50 वी गंमत आहे! हे अगदी‌ सोपं गणित आहे. जेव्हा आपण 1 + 2 + 3 + 4 +..... + 50 अशी बेरीज करतो, तेव्हा आपल्याला कोणती संख्या मिळते? नाही, कॅल्क्युलेटर वापरायचा नाही. प्रत्यक्ष बेरीजही करू नका. त्याला वेळ लागेल. ह्या संख्यांचं निरीक्षण करा. 1 ते 50 अशा त्या आहेत. त्या सर्वांची‌ बेरीज. त्या संख्यांच्या तुम्हांला काही जोड्या करता येतात का? उदाहरणार्थ, 1आणि 50, 2 आणि 49, 3 आणि 48, 4 आणि 47 व अशाच इतर? प्रत्येक जोडीचे मूल्य 51 आहे व अशा एकूण 25 जोड्या आहेत. म्हणून उत्तर हे असेल 25 X 51 = 25 X 50 + 25 = 1250 + 25 = 1275. 

अगदी ह्याच प्रकारे, तुम्ही ही‌ बेरीजही करू शकता- 1 + 2 + 3 + 4.... + 100. इथे, आपल्याला अशा जोड्या मिळातील- 1 आणि 100, 2 आणि 99, 3 आणि 98 व पुढे. प्रत्येक जोडीचे मूल्य 101 आहे व अशा 50 जोड्या. म्हणजे बेरीज ही‌ असेल- 50 X 101 = 50 X 100 + 50 = 5050. आकड्यांसोबत थोडी मैत्री केली की ते किती गमतीदार आहेत हे लक्षात येतं. तर आपले 50 प्रयोग व 50 गमती पूर्ण झाल्या आहेत. सर्वांना happy learning! 

Fun and experiment no. 49

Experiment 49. Making a lens from water

This experiment is told to me by my niece Aatmaja. For this, you will need a paperclip, a small pot (katori), any oil bottle, a spoon, a soap bottle, newspaper and clothe piece. Straighten the paperclip and bend it like "P or Hindi 9." Cover the bent paperclip with little oil. Don't let the oil dry. Do it quickly. Take the pot/ container and pour some soap in it. Add two drops of oil into it and stir it with the spoon. Now dip the bent paperclip in the mixture. There will be a thin lens of water in the bent "P" shape. Now by using this "P shape" let's read some paper or newspaper. Get it close to your eyes. If the lens does not stay on the paperclip for long, spread some more oil and dip it into the mixture again.

Activity 49. One more property of water!

You can even use water drop as a mini lens. Get some laminated page or put transparent plastic on some page. Now add a small drop of water on the text. If the drop is proper round shape, then it will surely zoom the text! It is a mini lens only! Due to its shape lens focus light rays and gives a magnified image. You know how to form bubbles. When air gets inside soap liquid, bubbles are formed. Check, can you use the bubbles also as lens.

प्रयोग 49. पाण्यापासून बनवलेले भिंग (लेन्स)

माझी पुतणी आत्मजाने हा प्रयोग मला सांगितला आहे. हे करण्यासाठी तुम्हांला एक पेपरक्लिप, एक छोटी वाटी, कोणतीही तेलाची‌ बाटली, एक चमचा, एक साबणाची बाटली, वृत्तपत्र व जुनं फडकं लागेल. पेपरक्लिप ओढून सरळ करा व तिला वाकवा आणि “P किंवा ९” सारखा आकार बनवा. वाकवलेल्या पेपरक्लिपवर थोडे तेल टाका. तेल सुकू देऊ नका. लगेचच पुढची कृती करा. वाटी घ्या व त्यामध्ये थोडा साबण टाका. त्यामध्ये तेलाचे दोन थेंब टाका व चमचा वापरून ढवळा. आता त्या मिश्रणामध्ये ती पेपरक्लिप बुडवा. वाकवलेल्या क्लिपच्या “P किंवा ९” आकारामध्ये एक पातळ भिंग तयार होईल. हा “P किंवा ९” आकार वापरून आपण वृत्तपत्राचा मजकूर वाचूया. पेपरक्लिप तुमच्या डोळ्यांच्या जवळ धरून बघा. जर पेपरक्लिपवर भिंग (तेल साबणाचे मिश्रण) चिकटून राहिले नाही, तर आणखी तेल टाका व ते परत मिश्रणात ढवळा.

गंमत 49. पाण्याचा आणखी एक गुणधर्म!

पाण्याचा थेंब वापरूनही तुम्ही‌ एक छोटं भिंग (लेन्स) बनवू शकता. लॅमिनेट केलेला पेपर घ्या किंवा एखाद्या पानावर पारदर्शक प्लास्टीक ठेवा. आता मजकुरावर पाण्याचा एक थेंब येईल असा प्लास्टीकवर किंवा लॅमिनेट केलेल्या कागदावर ठेवा. जर थेंब बरोबर गोलाकार असेल, तर तो नक्कीच मजकूर मोठा (झूम) करेल! हे एक छोटं भिंगच आहे! त्याच्या गोलाकारामुळे भिंगामधून प्रकाश किरण एका बिंदूवर आणले जातात व मोठी केलेली प्रतिमा मिळते. तुम्हांला साबणाच्या पाण्यामध्ये हवा भरून बुडबुडे बनवता येतात. तर अशा बुडबुड्यांचंही भिंग बनतं का, हे जरा तपासून बघा.

Fun and experiment no. 48

Experiment 48. Bond between books

This experiment is told to me by my daughter Advika. Take two books. Bring them closer and mix their pages. Arrange them in such a way that around 10- 12 pages will be overlapping with each other. One page of this book, and one page of that book below. This way. Now try to separate the books! It will not be easy! The force of friction is there when pages are mingled. With many such pairs, the force of friction increases and so it requires much force to separate the books.

Activity 48. How to share the work?

Think about this situation. Suppose, you and your 8 friends are in a library. The library is full of books! Such a wonderful site! Apart from reading, you have one task there. All books from one room are to be shifted to another room that is 20 feet away. Around 25 bags of books are to be shifted. Each bag weighs around 5 kilos. Now, think, what will be the best option to do this work? How can you share this work in the optimum way so that you save time and do more reading?


प्रयोग 48. पुस्तकांची घट्ट मैत्री

हा प्रयोग मला माझी मुलगी अद्विकाने सांगितला. दोन पुस्तकं घ्या. त्यांना जवळ आणून त्यांची पानं एकमेकांमध्ये गुंफा. पानं अशी ठेवा की, एका पुस्तकाच्या खाली‌ दुस-या पुस्तकाचं पान. अशी 10- 12 पानं एकमेकांमध्ये गुंफा. आता पुस्तकांना एकमेकांपासून वेगळं करायचा प्रयत्न करा! ते लगेच जमणार नाही! पुस्तकांची घट्ट मैत्री झाली आहे. पानं एकमेकांमध्ये गुंफल्यामुळे तिथे घर्षणाचं‌ बल काम कातं. अनेक पानं अशी गुंफली गेल्यामुळे घर्षणाचं बल वाढतं व त्यामुळे पुस्तकं विलग करायला जास्त शक्ती लागते.

गंमत 48. काम कसं सोपं करता येईल?

असं समजा की, तुम्ही‌ व तुमचे 8 मित्र एका ग्रंथालयात आहात. पुस्तकांनी भरलेलं ग्रंथालय! किती गंमत ना! वाचनाबरोबरच इथे तुम्हांला एक काम करायचं आहे. एका खोलीतली सगळी पुस्तकं 20 फूट लांब असलेल्या दुस-या खोलीत हलवायची आहेत. प्रत्येक पिशवीचं वजन सुमारे 5 किलो आहे. आता विचार करा, की हे काम करण्याचा सगळ्यांत चांगला मार्ग कोणता असेल? सगळ्यांत सोपं हे काम कसं होईल ज्यामुळे तुमचा वेळ वाचेल व तुम्ही पुस्तकं परत वाचू‌ शकाल?

Fun and experiment no. 47

Experiment 47. Balloon and chits

Take any old newspaper or any used paper. Make small pieces or chits. Now inflate a balloon. Tie it properly. Rub it to a napkin or blanket for 5 minutes. Now bring the balloon near the chits and the chits will be attracted to the balloon and they will stick to it! This happens due to static electricity. 

Activity 47. Who gets maximum chocklets?

You and your friends will play this simple game. If you have date of birth as 1st (1 May for example), then you are supposed to get one chocklet. If your friend has date of birth as 2nd (2 April for example), then he or she will get two chocklets. If someone has 3, then he will get 4 chocklets. If someone has 4, then he or she will get 8 chocklets. That means for every day, you will double the number. This way- 

1- 1
2- 2
3- 4
4- 8
5- 16
6- 32

Now check with yourself and your friends! Who will get the maximum number of chocklets? Who will be the most lucky and the most unlucky?


प्रयोग 47. फुगा आणि चिठ्ठ्या

कोणताही रद्दी किंवा वापरलेला कागद घ्या. त्यापासून छोटे तुकडे किंवा बारीक चिठ्ठ्या बनवा. एक फुगा फुगवा. तो योग्य प्रकारे बांधा. तो काही वेळ एका नॅपकीनसोबत घासा. आता फुगा त्या कागदी तुकड्यांजवळ आणा. ते तुकडे फुग्याकडे ओढले जातील व त्याला चिकटतील! हे स्थितीज विद्युतमुळे होतं. 

गंमत 47. सगळ्यांत जास्त चॉकलेटस कोणाला मिळणार?

तुम्ही व तुमचे मित्र मिळून हा खेळ खेळा. समजा तुमचा वाढदिवस एक तारखेला आहे, तर तुम्हांला एक चॉकलेट मिळेल. जर दुस-याचा वाढदिवस दोन तारखेला असेल, तर त्याला दोन चॉकलेटस मिळतील. कोणाचा वाढदिवस जर तीन असेल तर तिला चार चॉकलेटस मिळतील. कोणाचा चार असेल, तर तिला आठ चॉकलेटस मिळतील. म्हणजे दररोज आधीच्या दिवसापेक्षा दुप्पट चॉकलेटस मिळतील. अशा प्रकारे- 

1- 1
2- 2
3- 4
4- 8
5- 16
6- 32

तुमच्या वाढदिवसाला व तुमच्या मित्रांच्या वाढदिवसाला किती चॉकलेटस मिळतील ह्याचा विचार करा! कोण सगळ्यांत जास्त लकी असेल व कोण अनलकी असेल?

Fun and experiment no. 46

Experiment 46. Rising water

Take a bottle of glass. Take some water in one plate. Add any watercolour into it. Now, boil some water and fill the bottle. Now, empty the bottle. Keep it upside down on the plate. Observe what happens. Slowly you will see that water is rising in the inverted bottle. The colour will make it clear. As hot water was kept in the bottle, air in the bottle also got hot. When we put the bottle upside down, then the hot air lifts upwards and a sort of vacuum is created. Water rises to fill this up! Water has wonderful cohesive and adhesive properties. This experiment is shared by Mr. Kishor Borphale sir on his youtube channel Maha Shikshan. He has shared wonderful experiments there.

Activity 46. Observe sprouting

Firstly, discuss with elders. You or your neighbours will have some plants in the house. Observe the plants. Find one flowerpot that has some space. Now, with guidance from elders, you will seed a plant in this flowerpot. You can choose some plant which sprouts rapidly. For example, sunflower sprouts in two days. Groundnut also grows in a few days. You will sow the seed and water it as per requirement. You will observe it daily. Within 3-4 days, you will notice a sprout! Observe it carefully. Continue your observation for some days. Observing sprouts coming up is a great experience.

प्रयोग 46. चढणारं पाणी

एक काचेची बाटली घ्या. एका ताटलीत पाणी भरा. त्यामध्ये कोणताही वॉटरकलर टाका. आता, काचेच्या बाटलीमध्ये गरम पाणी घ्या. बाटली रिकामी करा. आताही बाटली उलटी करून ताटलीत ठेवा. काय होतं आहे, ह्याचं निरीक्षण करा. हळु हळु तुम्हांला दिसेल की, पाणी उलट्या बाटलीमध्ये चढत आहे. रंग असल्यामुळे हे स्पष्ट दिसेल. बाटलीमध्ये गरम पाणी ठेवल्यामुळे आतली हवाही तापते. बाटली उलटी केल्यावर गरम झालेली हवा वरच्या दिशेला जाते व आतमध्ये पोकळी (व्हॅक्युम) तयार होते. त्यामुळे ती पोकळी भरण्यासाठी पाणी वर चढतं! पाण्यामध्ये आश्चर्यकारक एकसंध राहण्याचे व चिकटण्याचे गुणधर्म आहेत. हा प्रयोग श्री. किशोर बोरफळे सरांनी त्यांच्या महा शिक्षण युट्युब चॅनलवर छान सांगितला आहे. त्यांनी तिथे खूप सुंदर प्रयोग सांगितले आहेत.

गंमत 46. बीज अंकुरे अंकुरे

पहिले मोठ्यांसोबत चर्चा करा. तुम्ही किंवा तुमच्या शेजा-यांकडे काही रोपं असतील. त्या रोपांचं निरीक्षण करा. ज्या कुंडीमध्ये थोडी जागा असेल अशी कुंडी शोधा. मोठ्यांच्या सांगण्यानुसार आता त्या कुंडीत तुम्हांला एक बी पेरायचं आहे. अगदी लवकर अंकुर येणारं बी तुम्ही निवडू शकता. उदाहरणार्थ, सूर्यफुलाच्या बीला दोन दिवसांमध्ये अंकुर येतो. शेंगदाण्यालाही लवकर अंकुर येतो. तुम्ही असं बी तिथे पेराल व गरजेनुसार पाणी द्याल. दररोज त्या कुंडीचं निरीक्षण करा. 3-4 दिवसांमध्ये तुम्हांला अंकुर आलेला दिसेल! लक्षपूर्वक त्याचं निरीक्षण करा. काही दिवस रोज हे निरीक्षण करा. बीला अंकुर येताना बघणं हा सुंदर अनुभव असतो.

Are we ready for unexpected situations!

✪ Too much comfort ultimately leads to much discomfort
✪ Over dependence on technology is dangerous
✪ Are children prepared to face challenging situations?
✪ Suppose if internet is down for 5 days, WHAT we will do?
✪ Petrol is finishing, what if it happens tomorrow?
✪ Calamities are on their way
✪ How we can help ourselves and others in an emergency?

There was a science- story written by Dr. Jayant Narlikar. All tasks on the Earth are done by machines. Some computers control these machines. Later on number of the computers becomes so huge that one super computer controls them. And then one day, this super computer stops helping us! It leads to a dangerous situation. We are already seeing this happen. Such things are happening.  We have started to get all things done from the machines. We find the location on google map. We get the place, but we don’t understand the road and the surrounding. As we search the information on mobile, our dialogue with fellow humans cease. And as we go everywhere “without mistaking”, the joy of losing gets away. We lose our capacities for things which we start getting done by the machines. This slowly leads to decay of our capacities. When we easily use a two- wheeler, our walking reduces. When we get instant answers on the internet, our persistence, patience and learning in seeking ceases. 

Today everywhere it is the technology. And too much of anything is not desirable. Even too much technology and too much comfort also. Some jerks should be there. We should remain grounded. And the obsession to "further, more and better" is not good. That day's horror airplane crash! Experts are analyzing it. But the situation is such that we feel afraid of the technology. How much advanced the technology is, the question arises- are we sufficiently deep rooted in it? Also competitions of the technology and newly evolving systems! That can also lead to unprecedented chaos.  

Fun and experiment no. 45

Experiment 45. Make a rainbow!

You must have seen a rainbow during rainy days. When light passes through water drops, its colours are diffracted separately and a wonderful rainbow is produced. This sometimes also happens on the road, when Sunlight is reflected from oil. Even rainbow occurs near a waterfall. This happens due to the fact that light is made up of different wavelengths and they diffract differently. We had seen what diffraction is. Now let’s make the rainbow in our house. For this, you need a window with Sunlight entering your house. Now, take a bowl, add water into it and place a small mirror. Now put the bowl in the Sunlight and see its reflection on your wall. With slight adjustments, you will get a rainbow!

Activity 45. Multi- coloured wind mill

There are other ways to do the rainbow. If Sunlight is not available, you can use a bright torch or flash in the night and do the same thing. It will produce a rainbow. Also think about other ways of doing this. Now, we will do a different thing. Recently, we had made a paper windmill and also rotated it. Now, again make the paper wind mill. After its spades are ready, give different colour to each spade. Now hold it onto the pencil and put under a fan. It will rotate very fast and all colours will merge into white! When all colours are mixed, our eyes perceive it as white. 


प्रयोग 45. इंद्रधनुष्य बनवा!

पावसात तुम्ही इंद्रधनुष्य बघितलं असेलच. जेव्हा प्रकाश पाण्याच्या थेंबांमधून जातो, तेव्हा त्याचे रंग वेगळे होतात, प्रकाशाचं अपवर्तन होतं आणि मनमोहक इंद्रधनुष्य तयार होतं. हे कधी कधी रस्त्यावरही दिसतं, जेव्हा प्रकाश तेलावरून परावर्तित होतो. कधी ते झ-याजवळही दिसतं. हे होण्याचं कारण हे आहे की,  प्रकाश वेगवेगळ्या तरंगलांबीने बनलेला असतो आणि त्यांचं‌ अपवर्तन (diffraction) वेगवेगळं होतं. अपवर्तन म्हणजे काय, हे आपण एका प्रयोगात बघितलं आहे. तर आता घरामध्येच इंद्रधनुष्य बनवूया. त्यासाठी आत सूर्यप्रकाश येईल अशी एक खिडकी लागेल. आता एक भांडं घ्या, त्यात पाणी भरा व आतमध्ये एक छोटा आरसा ठेवा. सूर्यप्रकाशाचं प्रतिबिंब भिंतीवर घ्या. थोडा प्रयत्न केल्यावर तुम्हांला इंद्रधनुष्य मिळेल!

गंमत 45. बहुरंगी पवनचक्की

इंद्रधनुष्य बनवण्याचे इतरही प्रकार आहेत. जर सूर्यप्रकाश नसेल तर तुम्ही रात्री एखादा चांगला टॉर्च किंवा फ्लॅश वापरूनही हे करू शकता. तिथेही इंद्रधनुष्य तयार होईल. हे करण्याचे इतरही मार्ग तुम्ही करून बघू शकता. आता आपण एक वेगळी गोष्ट करू. काही दिवसांपूर्वीच आपण कागदी पवनचक्की केली होती व ती फिरवली होती. आता परत तशी कागदी पवनचक्की बनवा. तिची पाती तयार झाली की, त्यांना वेगवेगळे रंग द्या. आता पेन्सिलीवर ती पवनचक्की (भिंगरी) उचलून पंख्याखाली धरा. ती खूप वेगाने फिरेल व सर्व रंग जाऊन पांढरा रंग दिसेल. जेव्हा सगळे रंग एकत्र येतात, तेव्हा आपल्या डोळ्यांना तो रंग पांढरा दिसतो.

Fun and experiment no. 44

Experiment 44. Magical effect of triangular shape

This is a simple experiment. Take 8-10 coins from elders. Take two water glasses. Take craft paper or carton paper. Now put the glasses upside down. They should be near each other and balance the paper on them. It should be balanced properly. It should look like a small bridge. Now put some coins. The paper will still be balanced. When you add more weight, the paper will drop. It will not be able to bear the weight of those many coins. Now, take out the coins. Fold the paper in such a way that it will have four equal folds. After all folding is done, it will look like a thick strap. Now release the folds. Now do the same thing. Put it on the glasses. Now add coins. To your surprise, even when you add all the coins, the paper will not fall down. Why this happens? This happens due to effect of the triangular shape. When you fold the paper, it has many Z like folds and triangles are formed. With the triangle, the force is balanced in a better way. That’s why triangular shapes are used in bridges and many constructions. Even the pyramids have triangular shapes.

Activity 44. Read and enjoy together!

Many of you must not be fond of reading. Right? Then this is for you. With help from elders and your friends, get one book of stories. Sit with your friends. The more friends, the more interesting it will be. Decide one story. Now you will have to read it loud. Don’t worry, each one will only read one paragraph. You can alter your tone, change your pitch or can add flavour of comedy or horror into it. This way, you can make it much interesting. And also, as many children read together, everyone’s task is reduced. Do this and enjoy.


प्रयोग 44. त्रिकोणी आकाराचा जादुई परिणाम

हा सोपा प्रयोग आहे. मोठ्यांकडून 8-10 नाणी घ्या. दोन वाट्या घ्या. त्या उलट्या ठेवा. क्राफ्ट पेपर किंवा कडक कागद घ्या व तो त्यांच्यावर ठेवा. तो बरोबर तिथे राहिला पाहिजे. हा एक छोटा पूल बनवा. आता त्या कागदावर काही नाणी ठेवा. कागद तसाच राहील. आणखी काही नाणी ठेवल्यावर मात्र कागद पडेल, नाण्यांचं वजन कागदाला सहन होणार नाही. आता नाणी काढून घ्या. कागदाच्या अशा घड्या करा की तो चार समान भागांमध्ये दुमडला जाईल. त्याची एक जाड पट्टी बनेल. हे करून झाल्यानंतर कागद मोकळा करा. हाच प्रयोग परत करा. तो कागद वाट्यांवर ठेवा. परत नाणी ठेवा. ह्यावेळी तुम्ही सगळी नाणी टाकलीत तरी कागद पडणार नाही! असं होण्याचं कारण म्हणजे त्रिकोणी आकाराचा परिणाम. त्रिकोणी आकारामुळे बले संतुलित होतात व संतुलन जास्त टिकाऊ होतं. त्यामुळे पूल व अनेक बांधकामांमध्ये त्रिकोणी आकार वापरलेला असतो. अगदी पिरॅमिडसमध्येही त्रिकोणी आकार दिसतो.

गंमत 44. एकत्र मिळून वाचण्याचा आनंद घेऊया!

तुमच्यापैकी अनेकांना वाचायला आवडत नाही. बरोबर ना? मग ही गंमत तुमच्यासाठीच आहे. तुमचे मित्र व मोठ्यांच्या मदतीने गोष्टींचं पुस्तक मिळवा. सगळे मित्र- मैत्रिणी एकत्र बसा. जितके जास्त जण असतील, तितकी जास्त मजा येईल! एक गोष्ट ठरवा. तुम्हांला ती मोठ्याने वाचायची आहे. काळजी करू नका, प्रत्येक जण फक्त एक परिच्छेद (पॅरेग्राफ) वाचेल. वाचताना तुम्ही तुमचा आवाज बदलू शकता, स्वर कमी- जास्त करू शकता व भिती, विनोद, साहस अशी छटा त्यामध्ये जोडू शकता. हे केलं तर वाचताना खूप गंमत येईल. तसंच, जितके जास्त जण सोबत वाचतील, तितकं प्रत्येकाला कमी वाचावं लागेल. करा व एंजॉय करा!

Fun and experiment no. 43

Experiment 43. Game of air pressure and vacuum

Earlier we had done one simple experiment. We had set ablaze a candle and put a glass on it. After some time, the flame goes off as Oxygen is required for burning and once it is consumed, the flame cannot burn. We will do little more now. Take a tray or a steel plate. Put a tissue paper on it. Add some water. Now place the candle, set it ablaze and now put the glass. Once the flame goes off, then hold the glass and lift it. To your surprise, the tray will also be lifted. Even if you place two small objects on either sides, still the tray will be lifted with the glass. This happens due to vacuum and low pressure created in the glass. And combination of water and tissue paper do not allow air to leave thereby creating the vacuum suction. 

Activity 43. Making a flute from a straw

Through our experiments, we have seen that even small things like sticks, paper, carton paper and straws can be very handy in experiments! Never discard them. They are very useful. We have used straw for many things- to pierce a potato, to transfer water etc. Here, we will do one more straw experiment. Cut a small part of the straw. By using scissor, make a small hole or small opening. Now play it like a flute. You can try by cutting at various lengths. You will observe that the smaller the length, the stronger will be the voice. You can also use it like a whistle to surprise your friends!
 

प्रयोग 43. पोकळी व हवेचा दाब

आधीच्या एका प्रयोगात आपण एक मेणबत्ती पेटवली होती व तिच्यावर एक ग्लास ठेवला होता. काही वेळाने ज्योत विझून जाते, कारण जळण्यासाठी तिला ऑक्सीजन लागतो. ऑक्सीजन वापरून संपला की ज्योत विझते. आता आपण त्याहून पुढचा प्रयोग करू. एक ट्रे किंवा ताटली घ्या. त्यावर टिश्यु पेपर ठेवा. त्यावर पाणी ओता. आता मेणबत्ती ठेवा, पेटवा व तिच्यावर ग्लास ठेवा. ज्योत विझल्यानंतर ग्लास हळुच उचला व त्याच्यासोबत चक्क तो ट्रे किंवा ती ताटलीही उचलली जाईल!  तुम्ही ताटलीमध्ये दोन्ही‌ बाजूंना छोट्या वस्तु ठेवल्या, तरी ग्लाससोबत ट्रे उचललेला राहील. हे होण्याचं कारण ग्लासमध्ये कमी दाब आणि निर्वात (व्हॅक्युम) तयार होतं. आणी पाणी व टिश्यु पेपरमुळे आतली हवा बाहेर जाऊ शकत नाही व त्यामुळे पोकळी शोषली जाण्याचा (व्हॅक्युम सक्शन) परिणाम तयार होतो. 

गंमत 43. स्ट्रॉपासून बासरी

आपल्या प्रयोगांमध्ये आपण बघितलं आहे की, अगदी काड्या, कागद, पुठ्ठा व स्ट्रॉ अशा गोष्टींपासूनही आपण खूप प्रयोग करू शकतो! त्यांना कधीही फेकू नका. त्यांचा खूप उपयोग करता येतो. आपण स्ट्रॉचा उपयोग करून अनेक गमती केल्या आहेत. बटाट्यात तो खुपसला आहे, पाणी इकडून तिकडे नेलं आहे वगैरे. आता आपण अजून एक प्रयोग स्ट्रॉचा करू. स्ट्रॉचा एक भाग कापा. कात्री वापरून त्यामध्ये छोटं छिद्र किंवा फट तयार करा. तुम्ही आता ते बासरीसारखं वाजवू शकता. वेगवेगळ्या लांबीवर तुम्ही कापून बघू शकता. तुमच्या लक्षात येईल की, जितकी कमी लांबी, तितका मोठा आवाज येतो. तुम्ही त्याचा वापर शिट्टीसारखा करूनही मित्रांना दचकवू शकता.

Fun and experiment no. 42

Experiment 42. Refraction of light

This is a very easy and wonderful experiment. It is suggested by my daughter Advika. It can be easily done in a minute. Take a glass or a jar made up of glass. On a paper make a clear arrow. You can use colour and sketch pen for this, so that it is bold and large. See the paper through the glass. Now fill the water till half the glass or the jar and see the paper through the water! You will see that direction of the arrow has been changed! If it was towards right → , now it is towards left ← ! This happens due to refraction of light. When light passes through different mediums, it changes its directions. This principle is used in lenses and telescopes. You will also notice that at a particular distance away from the glass, the changed image is more clear. It is due to focusing of light on that point.

Activity 42. Observe your observation!

This is a simple activity. Take a plain paper. It should be totally blank- nothing written or drawn on it. Now write a small but sharp dot on the paper. Now gather your friends. Show them this paper and ask them what they see. 99% of the time they will tell that they see the dot. Now ask them again, do you see anything else? They will probably tell that rest of the page is empty! 

This can also be done by putting a white dot on the blackboard in your school. Here, practically we can observe three things. Firstly, we can observe the empty blackboard or the empty paper. Secondly we can observe the dot. And thirdly we can also observe the observer- we and our action of observing! The more we observe, the more we know! So always observe your observation!


प्रयोग 42. प्रकाशाचे अपवर्तन (refraction)

हा अगदी सोपा आणि आश्चर्यकारक प्रयोग आहे. माझ्या मुलीने- अद्विकाने तो मला सांगितला. अगदी एका मिनिटात तो करता येतो. काचेचा एक ग्लास घ्या. एका कागदावर रंग किंवा स्केच पेन वापरून ठळक प्रकारे एक बाण काढा. आता तो कागद काचेच्या ग्लासमधून पाहा. आता अर्धा ग्लास पाण्याने भरा व तो कागद पाण्यामधून पाहा! बाणाची दिशा बदललेली दिसेल! जर तो बाण उजवीकडे → काढलेला असेल, तर तो पाण्यातून बघताना उलटा म्हणजे‌ डावीकडे ← दिसेल! हे होण्याचं कारण म्हणजे प्रकाशाचं अपवर्तन (refraction of light). जेव्हा प्रकाश वेगवेगळ्या माध्यमांमधून जातो, तेव्हा त्याची दिशा बदलते. ह्याच तत्त्वाचा उपयोग भिंगांमध्ये व दुर्बिणीत केला जातो. तुमच्या हेसुद्धा लक्षात येईल की, ग्लासपासून काही अंतरावरून बदललेली प्रतिमा सर्वांत जास्त स्पष्ट दिसते. तिथे प्रकाश फोकस होत असल्यामुळे असं होतं.

गंमत 42. तुमच्या निरीक्षणाचं निरीक्षण करा (Observe your observation)!

हे अगदी सोपं आहे. एक कोरा कागद घ्या. तो अगदी कोरा असला पाहिजे- त्यावर काहीही लिहीलेलं किंवा ड्रॉ केलेलं नको. आता त्या कागदावर एक छोटा पण स्पष्ट बिंदू (डॉट) काढा. तुमच्या मित्रांना बोलवा. त्यांना कागद दाखवा व विचारा की, त्यांना काय दिसतं आहे. 99% वेळेस ते म्हणतील की, त्यांना तो बिंदू दिसतोय. त्यांना परत विचारा की अजून काही दिसतंय का. कदाचित ते म्हणतील की, बाकीचा रिकामा कागद दिसतोय! 

हीच गोष्ट शाळेतल्या काळ्या फळ्यावर खडूने पांढरा डॉट काढूनही करता येऊ शकते. इथे प्रत्यक्षात आपण तीन गोष्टींचं निरीक्षण करू शकतो. पहिली गोष्ट म्हणजे आपण रिकामा फळा किंवा रिकामा कागद बघू शकतो. दुसरी गोष्ट म्हणजे आपण तो बिंदू बघू शकतो. आणि तिसरी गोष्ट म्हणजे आपण निरीक्षण करणा-या निरीक्षकालाही बघू शकतो- आपण निरीक्षण करत आहोत, हेही बघू शकतो! आपण जितकं जास्त निरीक्षण करू, तितकं आपल्याला उलगडत जातं! त्यामुळे नेहमी तुमच्या निरीक्षणाचंही निरीक्षण करा!

Fun and experiment no. 41

Experiment 41. Make your own wind mill!

Wind mill, turbines or our own fans. They function on the same principle and same structure. They have three spades and air moves them and then they start rotating. Now we will make our own wind mill from paper. You need just a paper for this. Cut three pieces of papers with the size of 2 cm by 10 cm. They will be rectangular strips. Fold all of them. Now insert one folded strip into another. Put it at around half way. Now insert the third strip firstly in the second strip and then in the first strip. This is actually difficult to tell but simple to do. Many of your elders know this. Take their help. Within a minute your wind mill is ready. Of course, if you don’t get the trick of mingling them right, you may toil, like I had! But once the wind mill (चकरी) is ready, you can enjoy it. You can hold it on top of a pencil or pen and put below a moving fan. It will rotate fast. You can also throw it from some height and it will slowly fall and rotate beautifully. In fact, you can place it on a stick and burn a candle below it. Due to hot air, it will automatically start rotating. It can also be used to know direction of the wind. Do and enjoy.

Activity 41. Task for a minute!

This is task just for a minute. Only 60 seconds. Can you do it? Try. For this, you need to have wall- clocks with second- hand and minute- hand. Find one such clock. What you will do is just watch the second- hand for all 60 seconds. Yes, for entire the minute, just observe the second hand as it moves. Nothing else. This looks simple, but this is very difficult. Our mind cannot stay at one point for long. Within a few seconds, it flies! Try. Alternately, you can also do the same activity with a tap. Put one bucket under the tap and open it just a bit so that one drop comes after one second or so. Now keep on observing the drops. Don’t allow your mind to move. These simple activities are actually meditation techniques! Even elders can do it and benefit from it. It helps for focus of the mind.

प्रयोग 41. पवनचक्की तयार करा!

पवनचक्की, टर्बाईन्स किंवा आपला पंखा. ते सारख्याच तत्त्वाने व संरचनेसह काम करतात. त्यांना तीन पाते असतात व हवा त्यांना हलवते व ते फिरू लागतात. आता आपण कागदापासून पवनचक्की तयार करू. तिला भिंगरी किंवा चकरी असंही म्हणतात. त्यासाठी फक्त कागद लागेल. 2 सेंबी बाय 10  सेंमी आकाराच्या तीन पट्ट्या कापा. त्या आयताकार पट्ट्या असतील. त्यांना दुमडा (फोल्ड करा). दुमडलेली एक पट्टी आता दुस-या पट्टीच्या आत सरकवा व साधारण अर्ध्या अंतरावर ठेवा. आता तिसरी पट्टी पहिले दुस-या पट्टीत व नंतर पहिल्या पट्टीत सरकवा. हे करायला सोपं पण सांगायला अवघड आहे. मोठ्यांना हे येत असेल. त्यांची मदत घ्या. एका मिनिटात तुमची भिंगरी तयार होईल. अर्थात् जर कुठे त्या एकमेकांमध्ये गुंफायच्या हे नाही कळालं तर अवघड जाऊ शकतं. जसं माझं झालं होतं! पण ती होते तयार. आणि मग ती पेन्सिल किंवा पेनच्या टोकावर उचला आणि पंख्याच्या खाली धरा! ती खूप सुंदर फिरते! तुम्ही ती उंचावरून खाली सोडली, तर ती हळु गोल फिरत खाली पडते! तुम्ही ती एका काठीवर ठेवून खाली मेणबत्ती पेटवलीत तर ती उष्ण हवेमुळे फिरू लागेल. वा-याची दिशा जाणून घेण्यासाठीही ती वापरता येऊ शकते. करा व आनंद घ्या.

गंमत 41. फक्त एक मिनिटाचं काम!

हे अगदी एका मिनिटाचं काम आहे. फक्त 60 सेकंद! तुम्ही कराल का? हे करून पाहा. त्यासाठी फक्त एक असं घड्याळ हवं ज्यावर मिनिट काटा व सेकंद काटा आहे. असं घड्याळ शोधा. तुम्हांला इतकंच करायचं आहे की, सेकंद काट्याकडे 60 सेकंद लक्ष द्यायचं आहे. पूर्ण मिनिटभर फक्त हेच करायचं आहे. हलत असलेला सेकंद काटा पाहायचा! बाकी काही नाही. हे सोपं वाटतं, पण खूप अवघड आहे. आपलं मन एका जागी इतका वेळ राहूच शकत नाही. काही सेकंदांमध्येच ते दुसरीकडे जातं! प्रयत्न करून पाहा. त्यासारखीच गंमत म्हणजे तुम्ही नळातून टपकणारं पाणीही बघू शकता. एका नळाखाली एक बादली ठेवा. आणि नळ किंचित उघडून एक एक थेंब एक सेकंदाला पडेल असं करा. आता प्रत्येक थेंबाचं निरीक्षण करा. मनाला इकडे तिकडे जाऊ देऊ नका. ह्या सोप्या गमती वस्तुत: ध्यानाच्या टेक्निक्स आहेत! मोठेही हे करून बघू शकतात व त्याचा उपयोग करू शकता. मन एकाग्र होण्यासाठी ते उपयोगी आहे.

Fun and experiment no. 40

Experiment 40. Make your own compass!

You know what compass is? Not the one which you take to your school. Compass is a device which points North and South directions. It is vital for navigation, especially you are traveling at remote places such as mountains or sailing in a sea! Let’s make our own compass. For this, you will need a powerful magnet, a small needle and a piece of rubber or thermocol (any light material which will easily float on water). Take a plate. Add some water into it. Put the rubber or thermocol in the water. It will float. By taking help from someone, mark the directions near the plate- N for North and S for South. Now rub the needle or pin on the magnet. Do this in the same direction for 50 to 60 times. You will need 2 minutes to do it. Rub entire the needle in the same direction. This will give it temporary magnetism. Now put the needle on the floating rubber or thermocol. It will move for some time and then will settle in a specific direction! It will be in North- South position! South pole of the needle is attracted by the North pole of the giant magnet called Earth! Even if you move it, it will again go back to North- South position! This will last as long as its magnetism is there. Also observe, how you have used water as a platform and the rubber as base for pointer!

Activity 40. Effect of a good company!

In above experiment, the needle got magnetism from the magnet as it remained in its company for some time! Therefore company matters and a good company is always helpful! You know that some diseases are contagious! But health and qualities are also infectious! Remember this. We will now relate this with stars in the sky! We can identify stars from their company i.e. adjacent star. We can also make patterns and groups of stars and remember this. Now this is a small question. When you are outside in the night- say in a forest or on a mountain, then how you can determine North direction? Which stars are going to help you? Answer this. You can get help from your friends or elders. No harm in getting help from such a good company!


प्रयोग 40. तुमचे होकायंत्र (कंपास) बनवा!
 
तुम्हांला होकायंत्र माहिती आहे का? होकायंत्र म्हणजे कंपास. तो नाही जो तुम्ही शाळेत नेता. कंपास किंवा होकायंत्र म्हणजे असं यंत्र जे उत्तर व दक्षिण दिशा दाखवतं. तुम्ही दूर कुठे असताना म्हणजे डोंगरात फिरत असाल किंवा समुद्रात जहाजामधून जात असाल तेव्हा दिशा निश्चित करण्यासाठी व रस्ता शोधण्यासाठी ते उपयोगी असतं. आपण एक होकायंत्र बनवूया! त्यासाठी तुम्हांला एक मोठं चुंबक, एक छोटी सुई व रबराचा किंवा थर्मोकॉलचा तुकडा लागेल (अशी हलकी वस्तु जी सहजपणे पाण्यावर तरंगते). एक ताटली घ्या. तिच्यात पाणी ओता. पाण्यात रबर किंवा थर्मोकॉल टाका. ते तरंगेल.  गरज असेल तर कोणाची मदत घेऊन ताटलीच्या बाजूला उत्तर व दक्षिण दिशांची खूण करा. उत्तरेला उ किंवा N आणि दक्षिणेला द किंवा S लिहा. आता सुईला चुंबकावर एकाच दिशेमध्ये 50 ते 60 वेळेस घासा. त्यासाठी 2 मिनिटे लागतील. पूर्ण सुई एकाच दिशेने घासा. त्यामुळे सुईमध्ये तात्पुरते चुंबकत्व तयार होईल. आता चुंबक झालेली सुई रबरावर किंवा थर्मोकॉलवर ठेवा. ती‌ थोडा वेळ हलेक आणि मग एकाच स्थितीमध्ये स्थिर होईल. सुईचा दक्षिण ध्रुव पृथ्वी नावाच्या विशाल चुंबकाच्या उत्तर ध्रुवाकडे आकर्षित होईल! तुम्ही तिला हलवलं तरी ती परत उत्तर- दक्षिण अशीच स्थिर होईल. सुईचं चुंबकत्व टिकेपर्यंत हे राहील. इथे तुम्ही पाण्याचा एक माध्यम म्हणून व रबराचा एक पाया म्हणून कसा वापर केला, ह्याचंही निरीक्षण करा!

गंमत 40. संगत का असर!

वरच्या प्रयोगामध्ये सुईला चुंबकत्व मिळालं, कारण ती काही वेळ चुंबकाच्या सोबत राहिली. त्यामुळे सोबत म्हणजे कंपनी महत्त्वाची असते. चांगली सोबत- अच्छी संगत नेहमी उपयोगी असते! काही रोग हे संसर्गजन्य (contagious) असतात, हे तुम्हांला माहिती आहे. पण आरोग्य किंवा गुणसुद्धा तसेच असतात व ते संगतीने वाढतात. हे लक्षात ठेवा. आता आपण ह्याचा संबंध आकाशातल्या ता-यांशी जोडू. आपण ता-यांना एकमेकांच्या सोबतीने ओळखू शकतो. म्हणजे सोबत असलेले तारे व ता-यांच्या ग्रूपनुसार त्यांना ओळखू शकतो. आपण त्यांचे पॅटर्न्स किंवा आकारही लक्षात ठेवू शकतो. आता एक प्रश्न पाहा. तुम्ही रात्री जेव्हा बाहेर असाल- जंगलात किंवा डोंगरात तेव्हा तुम्ही उत्तर दिशा कशी शोधाल? कोणते तारे तुम्हांला त्यासाठी मदत करतील? ह्याचं उत्तर द्या. तुमचे मित्र किंवा मोठ्यांची मदत तुम्ही घेऊ शकता. चांगल्या व्यक्तींच्या संगतीमध्ये असणं उपयोगीच पडतं!

Fun and experiment no. 39

Experiment 39. Powerful balloon

You know that a ballon is easily plop or flattened by a pin. But we will do this with as many as 15 pins. Yes, we will make bed of 15 pushpins! One pushpin will plop the balloon, but if the same balloon is pressed on the bed of 15 pushpins, they all will not be able to plop it! Arrange all the pushpins like a bed. Their wide part will be on the floor. They will look like inverted T shape. Their sharp side will be upside. Put them near each other. Make three rows of five pins. Do this. Put a balloon on them. It will not burst. Even if you press, it will not burst! This happens due to distribution of pressure on the surface of the balloon. As the pressure is spread over large area, its intensity reduces and so the balloon does get burst.

Activity 39. Using cooked rice a glue

This is a thing I had observed when I was a child. Observing is very vital for learning. When you do craft work, you need glue and fevicol etc. many times. But if they are not available, then you can do one thing. When rice is cooked in a cooker, then its pieces are very elastic and sticky. Take a few pieces. Even 10- 15 pieces would be sufficient. You can mix them and this mixture you can use as glue! You can stick pages together or even close an envelop! Do try this. And due to this very reason, the pieces of rice stick on the cooker are hard to wash off when they are dried! 


प्रयोग 39. पॉवरफुल फुगा!

तुम्हांला माहितीच आहे की, एक टाचणीसुद्धा फुग्याला सहजपणे फोडू शकते. आपण हीच गोष्ट 15 टाचण्या म्हणजे पुशपिन्स वापरून करूया.  त्यासाठी 15 पुशपिन्सचा एक गालिचा तयार करू. सगळ्या पिना उलट्या ठेवा. म्हणजे डोकं खाली व टोक वर. त्या सगळ्या एकमेकांजवळ ठेवा. पाच पिनांच्या तीन रांगा करा. आता एक फुगा पिनांवर ठेवा. तो फुटणार नाही. तुम्ही थोडं दाबलंत तरी तो फुटणार नाही! करून पाहा! हे होण्याचं कारण म्हणजे फुग्याच्या पृष्ठभागावर येणारा दाब हा जास्त क्षेत्रामध्ये पसरला जातो. त्यामुळे पृष्ठभागावर त्याची पातळी कमी होते. म्हणून फुगा फुटत नाही. 

गंमत 39. भाताच्या शीताचा डिंक

मी लहानपणी ह्या गोष्टीचं निरीक्षण केलं होतं. शिकण्यासाठी निरीक्षण करणं फार महत्त्वाचं असतं. जेव्हा तुम्ही क्राफ्टचं काम करता, तेव्हा तुम्हांला डिंक किंवा ग्ल्यूची गरज असते. एखाद्या वेळी तो जवळ नसतो. तेव्हा तुम्ही ही गोष्ट करू शकता. जेव्हा भात कूकरमध्ये शिजवला जातो तेव्हा त्याचं शीत अगदी पातळ व चिकट होतं. काही शीत घ्या- अगदी 10-15 शीतही चालतील. त्यांना एकत्र करून त्यांचं एक चिकट मिश्रण बनवा. ते तुम्ही डिंकासारखं वापरू शकता! तुम्ही अनेक पानं ते वापरून चिकटवू शकता किंवा लिफाफा बंद करू शकता! हे करून पाहा. ह्याच कारणामुळे कुकरला लागलेली कोरडी शीतं कुकर धुताना लवकर निघत नाहीत! मोठ्यांना शीत शब्दाचा दुसरा अर्थ विचारा व "शीतावरून भाताची परीक्षा" ह्या म्हणीचा अर्थ समजून घ्या.

Fun and experiment no. 38

Experiment 38. Interesting concave shape

A simple question. What is common in these things- Our eyes, our ears, dish of dish tv, glass of a torch and glass of a spectacle? Think a little. There is one common thing and that is concave shape. All these things are spherical or half- spherical and having curvature. Concave shape is very useful for focusing. If there is a concave mirror, then it focuses all light rays on one point. That’s why concave mirrors are used in telescopes. Due to its curved shape, all rays gather at one point. This is the magic of focus. Our eyes are made of two concave natural lenses. Even our ear is concave in shape. And think, if you want to hear someone, but you cannot hear his or her voice. Then what you do by your hand? You create a ‘concave shape’ or a sort of C by using your hand for proper hearing. That helps for better voice. That means, we also at the back of mind know how these things work. And even mirrors of vehicles too have these properties. And to show broad view i.e. to zoom out, we use convex mirror. And even headlights of the vehicles too have concave glass!

Activity 38. Study like a concave mirror

Now remember this. Due to concave shape, a mirror becomes a part of a telescope and shows us details. But if the mirror had been plain, it would not show us details. So now onward when you study, think of this- are you studying like a concave mirror or a plain mirror? If you study like a concave mirror, you will get wonderful focus and its results will be great. Always remember this. Focus gives strength.

प्रयोग 38. जादुई वक्राकार (कॉन्केव शेप)

एक सोपा प्रश्न. ह्या सगळ्यांमध्ये काय समान आहे? आपले डोळे, आपले कान, डिश टीव्हीची डिश, टॉर्चची काच आणि चष्म्याची काच. थोडा विचार करा. ह्या सगळ्यांमध्ये एक गोष्ट समान आहेत व हे सर्व वक्राकार किंवा अंतर्वक्र आहेत. कॉन्केव्ह शेप्सने बनलेले आहेत. ह्या सर्व गोष्टी गोलाकार किंवा अर्धगोलाकार आहेत व त्यांच्यात वक्रता आहे. अंतर्वक्र आकार खूप उपयोगी असतो, कारण तो सर्व किरण एका जागी आणतो. त्यामुळे दुर्बिणींमध्ये अंतर्वक्र आरसा वापरला जातो. वक्र आकारामुळे त्यावर येणारे सर्व किरण एका बिंदूवर येतात. एकाग्रतेमुळे ही (फोकस) जादू होते. आपल्या डोळा दोन नैसर्गिक अंतर्वक्र भिंगांनी बनलेला असतो. आपला कानसुद्धा अंतर्वक्रच तर असतो. आणि विचार करा. तुम्हांला कोणी सांगत असलेले ऐकू येत नाही तेव्हा तुम्ही हाताने काय कृती करता? तुम्ही हात खोलगट करून (C प्रमाणे) कानाजवळ धरता, म्हणजेच हाताने एक ध्वनीसाठीचं अंतर्वक्र भिंग तयार करता. त्यामुळे व्यवस्थित ऐकू यायला मदत होते. म्हणजे आपल्यालासुद्धा ही अंतर्वक्र आकाराची गंमत माहिती आहे कुठे तरी. वाहनांचे आरसेसुद्धा वक्र असतात पण ते मोठा व्ह्यू झूम आउट करून दाखवतात म्हणून बहिर्वक्र (कॉन्व्हेक्स) असतात. आणि वाहनांच्या हेडलाईटसवरही अंतर्वक्र काच असते!

गंमत 38. अंतर्वक्र आरशाप्रमाणे अभ्यास करा

आता हे लक्षात ठेवा. अंतर्वक्र आकारामुळे आरसा टेलिस्कोप बनतो व आपल्याला खूप गोष्टी दाखवतो. पण जर तो साधा सपाट आरसा असला असता तर हे करू शकला नसता. आता पुढे तुम्ही जेव्हा अभ्यास कराल, तेव्हा विचार करा की, तुम्ही अंतर्वक्र आरशासारखा अभ्यास करत आहात का साध्या सपाट आरशासारखा? जेव्हा तुम्ही अंतर्वक्र आरशाप्रमाणे अभ्यास कराल, तेव्हा तुमची एकाग्रता खूप वाढेल व तुम्हांला खूप मोठे परिणाम मिळतील. नेहमी लक्षात ठेवा. फोकस केला तर खूप बळ मिळतं.

Fun and experiment no. 37

Experiment 37. Reflection of sound!

You know that light is reflected. You have reflected Sunlight from a mirror. But do you know that sound also gets reflected and it can be used? Sound waves also get reflected. Generally a hard surface reflects more sound. For example, if voice of your mobile is low when you are playing some podcast, then you can keep it on the floor and near the wall. Due to sound reflection, you will hear more clear voice. If there is a building at some distance and if a girl shouts too loudly or a dog barks too loudly, then its reflection can also be heard! It is called echo!

Activity 37. Observe the sounds

Sit in a comfortable posture. Close your eyes for 20 seconds. Now pay attention to all sounds you hear. You may hear many sounds like- people talking, traffic movements, fan, rain, birds etc. Count all sounds. Try to be alert and still. You will notice many sounds! Make a list. Our stillness and observation enhances our ability.

प्रयोग 37. आवाजाचे परावर्तन (रिफ्लेक्शन)!

प्रकाश परावर्तित होतो, हे तुम्हांला माहिती आहे. तुम्ही सूर्याचा प्रकाश आरशाने परावर्तित करून बघितला असेल. पण आवाजही परावर्तित होतो व त्याच्या रिफ्लेक्शनचा वापर करता येतो, हे तुम्हांला माहिती आहे का? आवाजाच्या लहरीसुद्धा परावर्तित होतात. समजा तुम्ही मोबाईलमध्ये एक पोडकास्ट ऐकत आहात व मोबाईलचा आवाज कमी आहे. अशा वेळी तुम्ही तो मोबाईल फरशीवर व भिंतीजवळ ठेवू शकता. आवाज परावर्तित होईल व अधिक स्पष्ट ऐकू येईल. जर समोर एखादी इमारत असेल व कोणी जोरात ओरडलं किंवा कुत्रा जोरात भुंकला तर त्याचं परावर्तनसुद्धा ऐकू येतं! त्यालाच प्रतिबिंब किंवा इको म्हणतात!

गंमत 37. आवाजांचं निरीक्षण

एका जागी स्थिर बसा. तुमचे डोळे 20 सेकंदांसाठी बंद करा. आता तुम्हांला ऐकू येणा-या सर्व आवाजांकडे लक्ष द्या. तुम्हांला असे अनेक आवाज ऐकू येतील- लोकांचं बोलणं, वाहनांचा आवाज, पंखा, पक्षी, पाऊस इ. सर्व आवाज मोजा. लक्ष देऊन ऐका व स्थिर राहा. तुम्हांला अनेक आवाज ऐकू येतील! त्याची यादी बनवा. आपण जेवढे स्थिर राहतो व निरीक्षण करतो, तेवढी आपली क्षमता वाढते.

Fun and experiment no. 36

Experiment 36. Moving fish

Take a thin plastic paper. Cut it in a shape looking like a fish. Create an eye on it. Cut the tail of the fish like < . Make such three fishes. Now we need to attach a piece of camphor in the tail of the fishes. Camphor is generally found in worship material. Now take these fishes to water! They will start floating and moving! The camphor attached in the tail of the fishes starts to dissolve in water and the surface tension on water nearby starts decreasing. Due to this difference in the surface tension, a movement is created. When I was a child, I had seen this experiment in one festival. If you too have seen and done such experiments, then do share. This experiment is taken from Maha- Shikshan youtube channel of Shri. Kishor Borphale sir.

Activity 36. Lift the ball without touching it!

Place one long clothe- mattress on the floor. Place a blanket on it. In the middle of the blanket, keep one ball. Now lift the ball without touching the blanket or the air on the blanket. It is very easy! 

प्रयोग 36: फिरणारा मासा.

प्लास्टीकचा पातळ पेपर घेऊन त्यावर कात्रीने माशासारखा आकार कापा. त्यावर डोळा दाखवा. माशाची शेपूट < सारखी कापा. असे तीन मासे कापून तयार झाल्यावर त्यांच्या मागच्या शेपटीच्या < भागात कापराचा तुकडा अडकवायचा आहे. कापूर पूजेच्या साहित्यामध्ये असतं. असे बनवलेले मासे पाण्यात सोडा! ते लगेच फिरायला लागतील. माशाच्या मागच्या भागाजवळ लावलेला कापूर पाण्यात विरघळायला सुरूवात होते. त्यामुळे तिथला पाण्याचा पृष्ठीय ताण (सरफेस टेंशन) कमी होतो. आणि पाण्याच्या बलामध्ये फरक निर्माण झाल्यामुळे हालचाल तयार होते. लहानपणी मी एका आनंद नगरीमध्ये हा प्रयोग बघितला होता! तुम्हीही‌ असे प्रयोग बघितले असतील व केले असतील तर मला कळवा. हा प्रयोग महा- शिक्षण युट्युब चॅनलवर श्री. किशोर बोरफळे सरांनीसुद्धा सांगितला आहे.

गंमत 36. हात न लावता चेंडू उचला!

एक मोठी खोलीभर पसरणारी सतरंजी अंथरा. त्यावर एक चटई ठेवा. चटईवर मध्यभागी एक चेंडू ठेवा. चटईला किंवा चटईच्या वरच्या हवेला स्पर्श न करता तो चेंडू उचला. हे खूप सोपं आहे! 

Fun and Experiment no. 35

Experiment 35. Self- blooming flower

Cut old newspaper and make some flower shape like star shape. Cut the paper in such a way that flowers with six or eight petals will be formed. Make such three flowers. Fold them. All the petals will be closed and folded. Now keep these flowers in water. After keeping them in water, after some time the petals of the flowers will open up. The flowers will automatically bloom. Paper is made up of stem of plants containing capillary tubes and water transport tissues. They transport water. As the paper is also made up from the plants, the paper too contains them. When water enters these tissues, they expand and as a result, the flower automatically blooms. This experiment is taken from Maha- Shikshan youtube channel of Shri. Kishor Borphale sir.

Activity 35. Metal floating on water

Show a demonstration that two metallic objects float on water. Think, why they float on water? Recall our experiment about floating on water. Remember buoyancy or upthrust.


प्रयोग 35. आपोआप उमलणारे फूल

वृत्तपत्राचा कागद कापून स्टार शेप प्रमाणे काही फुलांचे आकार तयार करा. सहा किंवा आठ पाकळ्या होतील असा कागद कापा. अशी तीन फुलं तयार करा. त्या पाकळ्या दुमडा. सगळ्या पाकळ्या दुमडलेल्या असतील व फूल बंदिस्त होईल. ही फुलं पाण्यामध्ये ठेवा. पाण्यावर ठेवल्यावर थोड्या वेळाने आपोआप फुलांच्या पाकळ्या उमलतील. कागदामध्ये वनस्पतीच्या खोडामधील केशनलिका व जलवाहिन्या असतात. जलवाहिन्या पाणी नेण्याचं काम करतात. आणि वनस्पतींपासून कागद बनवला असल्यामुळे कागदामध्येही त्या जलवाहिन्या असतात. जलवाहिन्यांमध्ये पाणी गेल्यामुळे त्यांचं प्रसरण होतं व फूल उमलतं. हा प्रयोग महा- शिक्षण युट्युब चॅनलवर श्री. किशोर बोरफळे सरांनी सांगितला आहे.

गंमत 35. पाण्यावर तरंगणारा धातु

पाण्यावर धातुच्या दोन वस्तु तरंगतात ह्याचे प्रात्यक्षिक दाखवा. त्या का तरंगत असतील ह्यावर विचार करा. आपण पाण्यावर तरंगण्याबद्दल एक कृती आधी‌ केली होती. ती आठवा. तरंगशक्ती (प्लावकता Buoyancy or upthrust) आठवा.

Fun and experiment no. 34

Experiment 34. Colour and soap

Take some milk in one large plate. The plate should be half filled. Then add some oil paint colour. Some portion of the milk will be coloured. Now attach some liquid hand wash to a straw. Bring the straw near the colour. Immediately the colour will repel away. If you blow air onto the colour, then it will create a circle of colourless liquid. The reason for this is that hand wash or soap separates water from oil or dirt. Some components of the hand wash attract water and some repel the oil or the dirt particles. Precisely due to this reason, we use soap to remove dust and dirt! 

Activity 34. Reflection of a drawing!

Do you know that by using soap, we can make impressions. Even soap can be used to make a duplicate key. Can you make a copy of your writing without using a carbon paper? If you don't know the carbon paper, then ask elders! If you draw  by putting a page on a thin clear paper, then the drawing also gets printed on that thin paper. Or you can do this. Put plenty of ink on one paper and make it totally blue. Now place it on another paper. When you write on the other side of the blue paper, then it will be printed on the page that is below!


प्रयोग 34. रंग आणि साबण

एका मोठ्या ताटलीत अर्धी ताटली भरेल इतके दुध ओता. त्यामध्ये ऑईल पेंटचा रंग टाका. दुधाच्या काही भागाला रंग येईल. आता एका स्ट्रॉला थोडं लिक्विड हँड वॉश लावा. हँड वॉश लावलेलं टोक त्या रंगाच्या जवळ आणा. लगेच रंग बाजूला सरकेल. वरून फुंकर मारली तर आतमध्ये रंग नसलेल्या जागेचं वर्तुळ तयार होईल. हे होण्याचं कारण म्हणजे हँड वॉश किंवा साबण हा पाणी व तेल- धुळ ह्यांना वेगळं करतो. हँड वॉशमधले काही घटक पाण्याला आकर्षित करतात व तेलाला किंवा धुळीला दूर सारतात. ह्याच कारणामुळे आपण धुळ काढण्यासाठी साबण वापरतो! 

गंमत 34.  चित्राचं प्रतिबिंब!

साबणाचा वापर करून ठसे बनवता येतात हे तुम्हांला माहिती आहे का? अगदी डुप्लिकेट चावीसुद्धा बनवताना साबणाचा उपयोग होऊ शकतो. कार्बनचा पेपर न वापरता तुम्ही जे लिहीता त्याची प्रत तयार करू शकता का? कार्बन पेपर म्हणजे काय हा प्रश्न असेल तर मोठ्यांना उत्तर विचारा! को-या पातळ कागदावर दुसरं पान ठेवून तुम्ही पेन्सिलीने चित्र काढलं तर तेच चित्र तुम्हांला त्या पातळ कागदावरही उमटलेलं दिसेल. किंवा तुम्ही असंही करू शकता. एका कागदावर खूप शाई लावा व तो कागद अगदी निळा करा. आता तो दुस-या कागदावर ठेवा.  निळ्या केलेल्या त्या कागदाच्या दुस-या बाजूने तुम्ही लिहीलं तर ते खालच्या कागदावरही उमटेल!

सायकल दिनानिमित्त आकाशवाणीवर मनोगत

नमस्कार. पावसाळ्यात निसर्गात सायकल चालवतानाचा आनंद खूप वेगळा! सगळीकडे हिरवागार परिसर, डोंगर, ढग, आणि पाऊस! झपाटलेलं वातावरण! रोमांचक असा अनुभव. खूप आतून शांत करणारा. अशा सायकल राईडस सुरू असताना आज जागतिक सायकल दिवस! सकाळी 23 किलोमीटरची राईड केली आणि आकाशवाणी परभणी केंद्र लावलं! "तिसरं चाक" कार्यक्रमात परभणीच्या चार सायकलिस्टसचं मनोगत होतं. मी आणि माझे तीन सायकल मित्रही- डॉ. पवन चांडक, डॉ. शिवा ऐथाल आणि विनोद शेंडगे सर हेही त्यात होते. हा कार्यक्रम परभणी आकाशवाणी केंद्राने सादर केला व तो राज्यभर प्रक्षेपित झाला. त्यामध्ये सगळ्यांचे सायकलिंगचे अनुभव, सामाजिक उपक्रम, आरोग्याचे वेगवेगळे पैलू, मोबाईल व्यसनमुक्ती, वाचन चळवळ, फिटनेस, ध्यान अशा अनेक मुद्द्यांची चर्चा झाली. ही संधी दिल्याबद्दल आकाशवाणी परभणी केंद्र व त्यांच्या संपूर्ण टीमचे आभार! ह्या 15 मिनिटांच्या कार्यक्रमाचं रेकॉर्ड इथे उपलब्ध आहे. 
 

होशवालों को खबर क्या... पेडलिंग क्या चीज़ है...
राईड कीजिए, फिर समझिए ज़िन्दग़ी क्या चीज़ है...

आणि हो, सर्वांना सायकल दिनाच्या शुभेच्छा! पण ह्या शुभेच्छा सायकल चालवून किंवा अन्य कोणताही दमवणारा व्यायाम करून द्यायच्या असतात असं शास्त्र आहे! माझ्या सायकलिंगचे फोटोज इथे बघता येतील. धन्यवाद. 

-निरंजन वेलणकर 09422108376. आकाश दर्शन, ध्यान, फन- लर्न व फिटनेस सत्रे. पोस्ट लिहील्याचा दिनांक: 3 जून 2025.

Fun and experiment no. 33

Experiment 33. Moving glass

Take a small glass. Spread some water on a soft floor. Now wash the glass with water. Place it on the wet surface. You will see that after you keep it there, it slowly moves a little. It can move even up to 2-3 cm. The reason for this is that water creates effect of oil and reduces traction. Therefore if there is some wind or some inclination of the surface, the glass moves.

Activity 33.  Traction and avoiding slipping!

Have you ever rapidly ridden a cycle on a water- filled road? What you experience there? If thee is water on the road and if the cycle is having high speed, then the break- capacity is reduced and chances of your cycle skidding (slipping) increase. Water reduces traction and things easily move or rapidly move. But this is not the only scenario always. Sometimes water can also create traction. If socks are wet, then you will need more time to wear them. If you are coming down on a mountain very high slope, then in such a case, instead of dry soil, wet soil gives more grip. Water brings together soil particles and gives more grip.


प्रयोग 33: हलणारा ग्लास.

एक छोटा ग्लास घ्या. ओट्यावर किंचित पाणी पसरून ठेवा. ग्लास पाण्याने विसळून घ्या. आणि पाणी असलेल्या ओट्याच्या जागेवर ठेवा. तुम्ही ठेवल्यानंतर तो पाण्यामुळे हलकेच सरकतो असं तुमच्या लक्षात येईल. अगदी दोन- तीन सेंटीमीटर तो सरकत जाऊ शकतो. हे होण्याचं कारण म्हणजे पाण्यामुळे तिथे वंगणाचा परिणाम (ऑईल इफेक्ट) तयार होतो व घर्षण कमी होतं. त्यामुळे थोडा वारा असेल किंवा ओट्याला हलका उतार असेल, तरी ग्लास हलतो.

गंमत 33.  घसरणे आणि घर्षण!

तुम्ही कधी पाणी असलेल्या रस्त्यावर वेगाने सायकल चालवली आहे का? त्यावेळी काय अनुभव येतो? रस्त्यावर पाणी असेल व सायकल वेगात असेल तर ब्रेकची क्षमता कमी होते. आणि सायकल घसरण्याची (स्किड होण्याची) शक्यता वाढते. पाण्यामुळे घर्षण (ट्रॅक्शन) कमी होतं आणि वस्तु सहज हलतात किंवा जास्त वेगाने हलतात. पण नेहमी असंच होतं असं नाही. कधी कधी पाण्यामुळे घर्षणही तयार होतं. जसं सॉक्स हा ओलसर असेल तर पायात घालायला जास्त वेळ लागतो. समजा तुम्ही एखाद्या तीव्र उताराच्या डोंगरावरून उतरत आहात. अशावेळी कोरड्या मातीपेक्षा ओलसर मातीला कधी कधी जास्त ग्रिपसुद्धा असते. पाण्यामुळे माती एकत्र ठेवली जाते व जास्त ग्रिप मिळते.

Fun and experiment no. 32

Experiment 32. Floating pencil

Take two pencils and two sticks of ice- cream. Take four ring magnets. Attach a stick to the sharp end of a pencil by using glue. Attach another stick on this stick in the same way on the other side. They should be attached firmly. On the other ends of both the sticks, keep two ring magnets each. Due to mutual attraction, the magnets would stay firm there. The pencil and two sticks would form a shape like Y. Now place the second pencil on floor with its sharp end in the air. Place the first pencil on the standing pencil. With little efforts, you can easily keep the second pencil standing on the first pencil. You can keep it floating and also move it. One pencil will be on the floor and another pencil will be hanging on it. The reason for this is the magnetic field created by the four magnets is more powerful than gravitation on the pencil. Just like the case when a pin attached to a magnet does not fall down due to gravitation. 

Activity 32. Pencil totally in air!

You can do the same activity in another way. Place two ring magnets vertically on a thermocol piece. Keep the pencil inside four ring magnets, two on front side and two on back side. Then in a certain position and with proper arrangements, the pencil can actually float in the air. You can do this with a little effort. Due to magnetic forces of attraction and repulsion, the magnets get steadily positioned and they remain fix there. As a result, the pencil also gets fixed there.


प्रयोग 32. तरंगणारी पेन्सिल 

दोन पेन्सिली आणि दोन आईस्क्रीमच्या काड्या घ्या. चार छोटी गोलाकार चुंबके घ्या. एक काडी पेन्सिलीच्या टोकाच्या बाजूला डिंकाने चिकटवा. त्या काडीवर दुसरी काडी पलीकडे राहील अशी चिकटवा. त्या घट्ट चिकटल्या पाहिजेत. दोन्ही काड्यांच्या दुस-या टोकांवर दोन- दोन चुंबके ठेवा. एकमेकांकडे ओढल्यामुळे ते चुंबक काड्यांवर चिकटून राहतील. पेन्सिल आणि दोन काड्यांची Y सारखी आकृती तयार होईल. आता दुसरी पेन्सिल पोटावर उभी करा. तिच्या टोकावर ह्या पेन्सिलीला धरा. थोडा प्रयत्न करून तुम्ही त्या पेन्सिलीला सहजपणे त्या पेन्सिलीच्या टोकावर तरंगत ठेवू शकता व हलवूसुद्धा शकता. एक पेन्सिल पोटावर उभी व तिच्या टोकावर तिरपी दुसरी पेन्सिल लटकलेली दिसेल. हे होण्याचं कारण म्हणजे चार चुंबकांमुळे चुंबकीय क्षेत्र तयार होतं व चुंबकीय बल पेन्सिलीला खाली खेचणा-या गुरूत्वाकर्षणापेक्षा जास्त असतं. अगदी त्याप्रमाणे ज्याप्रमाणे चुंबकाला चिकटलेली टाचणी गुरूत्वाकर्षणामुळे खाली पडत नाही. 

गंमत 32. हवेतली पेन्सिल!

हीच कृती तुम्ही अजूनही इतर प्रकारे करू शकता. थर्मोकॉलवर खाली दोन रिंग मॅग्नेटस उभी करून ठेवली व पेन्सिलीमध्ये समोर दोन व मागे दोन रिंग मॅग्नेटस ठेवली तर एका विशिष्ट स्थितीमध्ये व चुंबकांच्या योग्य अरेंजमेंटमध्ये पेन्सिल हवेत तरंगू शकते.  थोडा प्रयत्न केला तर हे जमेल. एकमेकांच्या आकर्षण व प्रतिकर्षणाच्या (attraction and repulsion forces) बलांमुळे चुंबक एकमेकांपासून विशिष्ट जागेवर स्थिर होतात आणि त्यांच्यामध्ये असलेली पेन्सिलही स्थिर होते.

Fun and experiment no. 31

Experiment 31. Eye- illusions!

This is a very interesting experiment. You need just one scale. The one which you use for measurement. Now move it up- down so rapidly with full flow of your hand. Move up- down. Then it will look like you are having two- three scales! If an object moves so quick, then our eyes cannot see it as an image, rather see it as a movie. An illusion is created that there are many scales. You can do this with a rope also. If you move it so quickly, it will appear that you are having multiple ropes. By using this illusion, movies are created. A movie is nothing but a sequence of many images in short time (for example 24 images in 1 second). If there are such quick images, then our brain perceives them as a movie and not as separate images. You can also make such images and show them quickly and back to back. Then it will look like a movie.

Activity 31. Do rapid skipping!

If you or your friend is fond of skipping, then this can also be used. If you skip too fast, then the rope appears to be present everywhere. Even if you take photographs of such activities, then they show as if the objects are moving. You can use mobile of elders for a very interesting activity. By using pro- mode of the mobile, you can set shutter speed to 4 seconds. Keep time gap of 3 seconds. Now gently throw a ball on the floor. If you do proper setting and click properly, you can capture a string of balls- i.e. rope of balls! By the same setting, you can even capture airplanes in the night sky. And instead of one airplane, there will be a continuous airplane going constantly. Think and try!

प्रयोग 31. दृष्टी भ्रम (Eye- illusions)!

हा एक खूप गमतीदार प्रयोग आहे. तुम्हांला फक्त एक पट्टी हवी. मोजमापाची पट्टी. आता ती हातात धरून वेगाने खालीवर फिरवा. हात चटकन खाली- वर झाला पाहिजे. असं गतीने केलंतर तर बघताना वाटेल की, तुमच्याकडे दोन- तीन पट्ट्या आहेत! जर एखादी वस्तू खूप वेगाने हलली, तर आपले डोळे तिला एक प्रतिमा म्हणून नाही तर चलचित्र (मूव्ही) म्हणून बघतात. अनेक पट्ट्या आहेत असा दृष्टी भ्रम तयार होतो. दोरीला जोराने उडवूनसुद्धा तुम्ही हे करू शकता. अनेक दो-या आहेत असं दिसतं. ह्याच दृष्टी भ्रमाचा उपयोग करून चलतचित्रे (मूव्हीज) बनवल्या जातात. मूव्ही म्हणजे अगदी थोड्या वेळात समोर आलेल्या अनेक इमेजेसचा क्रम असतो (उदाहरणार्थ 1 सेकंदामध्ये 24 इमेजेस). अगदी कमी वेळात इतक्या इमेजेस समोर आल्या तर आपल्या मेंदूला त्या स्वतंत्र प्रतिमा न वाटता एक मूव्ही वाटतो. तुम्ही अशा प्रतिमा तयार करून त्यांना वेगाने व क्रमाने दाखवू शकता. ते मूव्हीसारखं दिसेल.

गंमत 31. दोरीवरच्या उड्या अगदी वेगात!

जर तुम्हांला किंवा तुमच्या मित्र- मैत्रिणींना दोरीवरच्या उड्या आवडत असतील तर तेही करू शकता. तुम्ही खूप फास्ट केलेत तर दोरी सगळीकडे आहे असं दिसेल. अशा वेगवान कृतीचा फोटो घेतला तर त्यातही वस्तु हलताना दिसतील. तुम्ही मोठ्यांचा मोबाईल वापरून असा फोटोही घेऊ शकता. मोबाईलमध्ये प्रो- मोड वापरून व शटर स्पीड 4 सेकंद ठेवून तुम्ही हे करू शकता. टायमर 3 सेकंद ठेवा. आता हळुच एक चेंडू फरशीवर फेका. तुम्ही योग्य सेटींग करून योग्य प्रकारे फोटो घेतला, तर तुम्हांला एक चेंडू नाही तर चेंडूंची माळ दिसेल- एक सलग चेंडू पुढे जाताना दिसेल! हेच सेटींग वापरून तुम्ही रात्री आकाशात विमानाचाही फोटो घेऊ शकता. आणि असा फोटो घेतला तर एक विमान नाही तर विमानाची एक मालिका दिसेल! विचार करा व प्रयत्न करून पाहा!

Fun and experiment no. 30

Experiment 30. Water getting pulled

Take one old plastic bottle. Make a small hole on its lid by using a pin. Now fill up the bottle by water and keep it upside down. Water will flow as a minute stream. Now take one iron rod. Rub it on a napkin for some time. Now again keep the bottle upside down and let the water flow. Take the rod near the water drops. Drops will be attracted in the direction of the rod and direction of their flow will change. Reason for this is weak double magnetic property of water. Due to this property, water drops can be pulled or pushed.

Activity 30. Calculate speed of sound by using thunderbolts!

These days it is raining with thunderbolts! First we see huge lightening and hear its sound after some seconds! Speed of the light is enormous- i.e. three lac kilometers per second! But speed of light is not that much. We can measure it. For this, we will use the rain thunderbolts. When it will rain and you will see thunderbolts, do this observation. Measure the time in seconds from the moment of lightening till the sound reaching to you. Suppose if the thunderbolt is around 1 km from your house, then its sound will not reach instantly. Around three seconds gap will be there. If you observe a little and calculate the time gap, you can calculate speed of sound! Do observe and do try!


प्रयोग 30. ओढलं जाणारं पाणी

एक जुनी रबरी बाटली घ्या. तिच्या झाकणाला टाचणीने एक छोटे छिद्र करा. बाटली पाण्याने भरून उलट करा. पाणी बारीक धारेने पडू लागेल. एक लोखंडी गज घ्या. तो नॅपकिनवर थोडा वेळ घासा. आणि मग बाटली उलट करून पाण्याची बारीक धार सोडा. गज धारेखाली न्या. गज ज्या दिशेला असेल, तिथे पाण्याचे थेंब खेचले जातील आणि त्यांची दिशा बदलेल. हे होण्याचं कारण म्हणजे पाण्यामध्ये कमकुवत दुहेरी चुंबकत्व असतं. त्यामुळे पाण्याचे बिंदू ओढले किंवा ढकलले जाऊ शकतात.

गंमत 30. विजेच्या मदतीने आवाजाचा वेग मोजा!

सध्या विजांच्या गडगडाटासह पाऊस पडतोय. पहिले वीज चमकते व काही सेकंदांनंतर गडगडाट ऐकू येतो! प्रकाशाचा वेग प्रचंड मोठा म्हणजे सेकंदाला तीन लाख किलोमीटर आहे. पण आवाजाचा वेग इतका मोठा नाही आहे. तो आपण मोजू शकतो. त्यासाठी पावसाळ्यातल्या विजांच्या गडगडाटाचा वापर करू. जेव्हा पाऊस सुरू होईल व वीजा चमकू लागतील तेव्हा हे निरीक्षण करा. तुमच्या घरापासून काही अंतरावर वीज चमकल्यावर तिचा आवाज ऐकू येईपर्यंत किती सेकंद जातात हे मोजा. समजा अंदाजे तुमच्यापासून वीज एक किलोमीटर अंतरावर असेल तर ती चमकल्या चमकल्या तिचा आवाज येणार नाही. त्यासाठी सुमारे तीन सेकंद लागतील. थोडं निरीक्षण केलं व वीज कुठे चमकली व किती सेकंदांनी आवाज ऐकू आला हे गणित केलं तर तुम्हांला आवाजाचा वेग काढता येईल! निरीक्षण करा व प्रयत्न करा!

Fun and experiment no. 29

Experiment 29. Make Moon phases

Take a ball. Tie it to a string in such a way that you can easily lift it and hang it. In the night, make complete darkness in one room. By using a small torch of mobile flash light, observe the ball from various angles. When there is a ninety degree angle between the ball, you and the light, then the ball will show half illuminated moon- the first quarter moon. When you will be very close to the light source and when the ball is facing straight you, then it will be the full moon phase of the ball. In this way, you can do all phases including even new moon phase (Amawas). If you wish, you can also place the ball in one carton box and observe light falling on it through holes. Or you can use a gourd (pumpkin) or a large pot in your backyard and observe light falling on it. It will also show the same phases.

Activity 29. Phases of planes

In the same manner, you can understand phases of Venus and Mercury. Remember sequence of planets in the solar system and visualize positions of Sun, Mercury, Venus and Earth. Send light on the ball by visualizing positions of these inner planets. Suppose you are looking at me from front and if there is a light behind me, then my face will only be partially illuminated. It cannot be fully illuminated as the light is from behind. Therefore Mercury and Venus also show phases like Moon and they are never 100% illuminated as we see.

प्रयोग 29. चंद्राच्या कला तयार करा

एक चेंडू घ्या. त्याला एका दोरीने असं घट्ट बांधा की तो तुम्हांला सहजपणे उचलता येईल व टांगता येईल. रात्री एका खोलीमध्ये पूर्ण अंधार करा. छोटा टॉर्च किंवा मोबाईलचा फ्लॅश वापरून वेगवेगळ्या कोनातून त्या चेंडूचं निरीक्षण करा. चेंडू, प्रकाश व तुम्ही ह्यामध्ये जेव्हा काटकोन असेल तेव्हा चेंडूची अष्टमी असेल. जेव्हा तुमच्या अगदी जवळून प्रकाश समोरच्या चेंडूवर पडत असेल तेव्हा चेंडूची पोर्णिमा असेल. अशाच प्रकारे अमावस्या व सगळ्या कला करून पाहा. तुम्ही वाटल्यास एका खोक्यामध्येही चेंडू ठेवून वेगवेगळ्या कोनातून त्याच्यावर प्रकाश पाडून कला बघू शकता. किंवा अंगणामध्ये एखादा भोपळा व माठ लांब ठेवला असेल तर तोही अशी कला दाखवेल.

गंमत 29. ग्रहांच्या कला

ह्याच पद्धतीने तुम्ही शुक्र व बुधाच्या कलाही समजून घेऊ शकता. सूर्यमालेतील ग्रहांच्या क्रमानुसार सूर्य, एक एक ग्रह व पृथ्वीची स्थिती कशी असेल, ह्याची कल्पना करा व चेंडूच्या स्थितीनुसार प्रकाश सोडून पाहा. समजा तुम्ही मला समोरून बघत आहात व माझ्या मागच्या बाजूला जर दिवा असेल तर माझ्या पूर्ण चेह-यावर कधीच प्रकाश येऊ शकत नाही. चेह-याच्या मर्यादित भागावरच तिरपा प्रकाश पडतो. त्यामुळे बूध व शुक्र हेसुद्धा चंद्रासारख्या कला दाखवतात व आपल्याला कधीच ते शंभर टक्के प्रकाशित दिसत नाहीत.

Fun and experiment no. 28

Experiment 28. Play of light and darkness

This is very simple. Find one such room that is closed and light does not enter it from anywhere. Open one window of that room in such a way that Sunlight should enter the room. Through the opening of the window, light should come only at a specific area. Observe what you see there. If in a dark room, there is a small lit space, then we observe dust particles there. Actually dust particles are everyhere. But they cannot be observed in light as they need contrasting background. They are also not visible in complete darkness. That's why they need both light as well as dark background to be visible. Dust particles reflect light, but we need a dark contrast to see that! And remember, we don't see anything, we actually see the LIGHT reflecting from it!

Activity 28. Have you seen stars in the day?

Similar to dust particles, we need light and darkness to observe rain drops in the night. In the light of lamps rain drops shine under the backdrop of darkness. Have you seen stars in the day? Except for one star, of course. One star is visible only in the day. But in the day, there are stars in the sky. But they are not visible as they need constrast. But a bright Moon is visible in day time also. And the third brightest object in our sky after the Sun and the Moon- Venus is also visible sometimes in the daylight. If we know its exact position in the sky, then we can see it as a tiny shining point in front of the blue sky!


प्रयोग 28. अंधार व प्रकाशाचा खेळ

हा प्रयोग अगदी सोपा आहे. एक अशी खोली शोधा जी बंद आहे आणि कुठूनही त्या खोलीत प्रकाश येत नाही. त्या खोलीची एक खिडकी थोडी उघडा. खिडकीतून सूर्यप्रकाश आत आला पाहिजे. झरोख्यातून फक्त एका मर्यादित जागेत प्रकाश पडेल अशी व्यवस्था करा. त्यावेळी तुम्हांला काय दिसतं ह्याचं निरीक्षण करा. अंधा-या खोलीत जर प्रकाशाची एक छोटी पट्टी असेल तर त्यात धुळीचे बारीक कण दिसतात. खरं तर सगळीकडे धुळीचे कण असतातच. पण ते प्रकाशात दिसत नाहीत कारण त्यांना विरुद्ध प्रकारची पार्श्वभूमी आवश्यक असते. आणि पूर्ण अंधारातही ते दिसू शकत नाहीत. म्हणून उजेड व अंधार दोन्ही‌ असताना ते दिसतात. धुळीच्या कणांवरून प्रकाश परिवर्तित होतो पण तो बघायला अंधाराची पार्श्वभूमी लागते! आणि हो, आपल्याला कोणतीच वस्तु दिसत नाही तर त्या वस्तुवरून परावर्तित होणारा प्रकाश फक्त दिसत असतो!

गंमत 28. दिवसा तारे बघितले आहेत का?

धुळीच्या कणांप्रमाणेच रात्री पाऊस पडताना बघण्यासाठी हेच आवश्यक असतं. दिव्याखालच्या प्रकाशात पाऊस दिसतो व त्यामागे असलेल्या अंधारात पावसाचे थेंब चमकतात. तुम्ही कोणी दिवसा तारे बघितले आहेत का? एक तारा सोडून. एक तारा फक्त दिवसाच दिसतो. दिवसाही आकाशात सगळे तारे असतात. पण ते दिसत नाहीत, कारण त्यांच्यासाठी अंधार आवश्यक असतो. पण ठळक असलेला चंद्र अनेकदा दिवसा दिसतो. आणि सूर्य व चंद्राखालोखाल आपल्या आकाशातला तिसरा तेजस्वी असलेला शुक्र मात्र कधी कधी दिवसा दिसतो. त्याची नेमकी जागा माहिती असेल तर तो दिवसाही निळ्या आकाशात एका बिंदूसारखा चमकताना दिसू शकतो!

Fun and experiment no. 27

Experiment 27. A straw piercing a potato!

Get one potato, one pencil and one straw. Try to insert the sharp end of the pencil into the potato. It will not move inside. Try for some time. Now use the straw to make a hole in the potato. When you pierce the straw, slight impact will be there and the straw will be twisted. It will not be pierced. Try this for some time. Now close the straw and lock the air inside the straw by using your finger. Now hit the potato with the straw! This time, it will be pierced and if you do it properly, the straw can come out from the other side of the potato! Reason for this is that when we close the air, there is air pressure inside the straw and it increases its force. Also, the potato is soft from within.

Activity 27. Straw, paper and carton- paper

You can do the same experiment differently. Now instead of the potato, try to pierce the straw on a folded paper. You can check till how many folds, the straw can pierce the paper. You can also use the carton paper. If it is slick, the straw can pierce it. In place of the straw, you an also use a small tube with the potato. In fact, you can do the same experiment with non- eatable black berry (jamun) fruit and grapes! Do you know this? Although water is soft and fluid than a rock, if continuously it keeps on falling on the rock, it breaks and moulds it.


प्रयोग 27. बटाट्यात आरपार जाणारा स्ट्रॉ

एक बटाटा, एक पेन्सिल आणि एक स्ट्रॉ घ्या. पेन्सिलीचं टोक बटाट्यामध्ये खूपसून बघा. ते आत जाणार नाही. प्रयत्न करून पाहा. आता स्ट्रॉच्या मदतीने बटाट्यामध्ये छिद्र पाडण्याचा प्रयत्न करा. थोडा आघात होऊन स्ट्रॉ वाकडा होईल व त्यामुळे स्ट्रॉ आत घुसणार नाही. काही वेळा असा प्रयत्न करा. आता स्ट्रॉला बोटाने वरून बंद करा. स्ट्रॉमध्ये हवा आतमध्ये अडकेल असा तो बोटाने बंद करा व जोराने बटाट्यावर मारा. आता तो आत खुपसला जाईल व थोडा प्रयत्न केला तर बटाट्याच्या आरपारही जाईल! हे होण्याचं कारण म्हणजे हवा बंद केल्यावर स्ट्रॉमध्ये हवेचा दाब तयार होतो व त्यामुळे आघाताचं‌ बल वाढतं. शिवाय बटाटा आतून मऊ असतो.

गंमत 27. स्ट्रॉ, कागद आणि पुठ्ठा  

हाच प्रयोग तुम्ही अजूनही वेगळा करू शकता. स्ट्रॉवर बोट ठेवून कागदाच्या घडीवर किंवा पुठ्ठ्यावर स्ट्रॉ खूपसून पाहा. पुठ्ठा जर पातळ असेल तर स्ट्रॉ आत जाऊ शकेल. कागद वापरत असाल तर स्ट्रॉ किती घड्यांच्या कागदातून आरपार जाऊ शकतो हे तपासून पाहा. बटाट्यासोबत तुम्ही स्ट्रॉच्या ऐवजी छोटी नळीसुद्धा वापरून बघू शकता. हाच प्रयोग तुम्ही खाण्यायोग्य नसलेल्या जांभूळ व द्राक्ष अशा फळांवरही करून बघू शकता! पाणी हे खडकापेक्षा अगदी मऊ व तरल असलं तरी सातत्याने खडकावर पाणी पडत राहिलं तर खडकही झिजतो व तुटतो हे तुम्हांला माहिती आहे ना?

Fun and experiment no. 26

Experiment 26. Balancing act of three sticks

Take three sticks from a match box. Or even ice- cream sticks would be good. Get one bottle filled with water. Place one stick hanging on a solid surface and place a heavy utensil on the stick. Only 1/3 part of the stick will be on the surface and remaining part will hang in the air. Tie a string or rope tightly to the bottle. Tie the bottle to the hanging stick by properly balancing its weight. The rope or the streak should be tight. Now take two more sticks. Place one stick horizontal in the rope and the second stick will be perpendicular to it (vertical). The two sticks will form inverse T shape. Place the sticks very tight. Now slowly remove the heavy utensil kept on the upper stick. Despite of any supporting weight, the bottle will remain hanging. The position of the three sticks balances the weight of the bottle. The three sticks hold each other tightly and therefore the weight is balanced.

Activity 26. Science behind sea- saw

While doing the above experiment, which experiment you recalled? Where else have you used the raft principle- seesaw principle? Remember one more example apart from the sea- saw. In your childhood have you played the game of viti- dandu (gili danda)? If not, get information about that game. With the help of your friends, you can yourself make gili danda. Observe how the gili is lifted while playing this game.

प्रयोग 26. तीन काड्यांचं संतुलन

काडेपेटीच्या तीन काड्या घ्या. किंवा आईसक्रीमच्या काड्याही चालतील. एक बाटली पाण्याने भरून घ्या. एक काडी ओट्यावर लटकेल, अशी ठेवा व काडीवर तवा किंवा जड भांडं ठेवा. काडी १/३ इतकीच ओट्यावर असेल व बाकीचा भाग हवेत असेल. बाटलीला एक दोरी किंवा सुतळी घट्ट बांधा. वजन ठेवलेल्या काडीला बाटली दोरीने लटकलेली राहील अशी अडकवा. दोरी किंवा सुतळी अगदी घट्ट बांधा. आता अजून दोन काड्या घ्या. एक काडी दोरीच्या मध्ये आडवी राहील व दुसरी काडी पहिली काडी व आडव्या काडीच्या मध्ये लंब (परपेंडीक्युलर) स्थितीमध्ये असेल. खालच्या दोन काड्यांद्वारे उलटा T तयार होईल. काड्या टाईट राहतील अशा ठेवा. आणि हळुच वरच्या काडीवरचं जड भांडं काढून घ्या. काडीला कोणताही आधार नसूनही बाटली लटकलेलीच राहील. तीन काड्यांच्या स्थितीमुळे बाटलीचे वजन तोलले जाते. तीन काड्या एकमेकांना घट्ट पकडतात व त्यामुळे वजन पेललं जातं.

गंमत 26. सी- सॉ मागचं विज्ञान

हा प्रयोग करताना तुम्हांला कोणता प्रयोग आठवतो? तराफा तत्त्वाचा (raft principle- seesaw principle) तुम्ही वापर आणखी कुठे केला आहे? सी- सॉ शिवाय अन्य एखादं उदाहरण आठवा. तुम्ही लहानपणी विटी दांडूचा खेळ खेळला आहात का? नसेल तर त्या खेळाची माहिती मिळवा. मित्रांच्या मदतीने विटी- दांडू बनवा. विटी- दांडू खेळताना विटी कशी उचलली जाते हे पाहा.

Fun and experiment no. 25

Experiment 25. Observation of flowing water

In the last experiment, we make holes to a bottle and observed when the water pours out and when it does not! Now we will observe one more thing. We need to have three holes at different height of the bottle. If you had done them, use the same bottle. Or take another old bottle. Make three holes at three different heights. Fill the bottle completely. Now when the lid is closed, water does not flow! But we want to observe its flow. So open the lid. Now water will pour out. But in different ways! Flow of water coming out depends on the height of the hole. That means pressure of the water column determines length of the flow. The hole where water has maximum pressure will pour water to longest distance! Relate this here- If you are staying at first floor or second floor on a multi- story building, tap water in your house will have more force than your friend staying at sixth or eight floor! Due to this very reason, lower floors need to use pressure control tools!

Activity 25. Memory game

For this, you need five or more persons. If possible, get 10 persons. Even elders can participate, it is very easy! Game is like this- The first person will say one word. The second will again say that word and add his own word. The third person will say first two words and add his or her third wor and so on! For example- I say Water, Ramesh says water, bottle. Reena says water, bottle and napkin. Isha says water, bottle, napkin and paper. Raj says water, bottle, napkin, paper and dish. Like this! Remember to remember and also remember to enjoy!


प्रयोग 25. वाहणा-या पाण्याचं निरीक्षण

आधीच्या प्रयोगात आपण एका बाटलीला छिद्रं करून त्यातून बाहेर येणारं व न येणारं पाणी बघितलं! आता आपण अजून एका गोष्टीचं निरीक्षण करू. त्यासाठी बाटलीमध्ये वेगवेगळ्या उंचीवर तीन छिद्रं करावी लागतील. जर तुम्ही‌ तशी छिद्र आधी केली असतील, तर करायची गरज नाही. तीच बाटली वापरा. जर तशी केली नसतील तर दुसरी जुनी बाटली घेऊन वेगवेगळ्या उंचीवर तीन छिद्रं करा. बाटली पाण्याने भरा. जेव्हा झाकण बंद असेल तेव्हा पाणी वाहणार नाही! पण आपल्याला त्याचं निरीक्षण करायचं आहे. म्हणून झाकण उघडा. आता त्यामधून पाणी बाहेर पडायला लागेल. पण त्याचं स्वरूप वेगवेगळं असेल! बाहेर किती जोराने पाणी येतं हे छिद्राच्या उंचीवर अवलंबून असतं. म्हणजे पाण्यावर किती दाब आहे ह्यानुसार पाणी किती बाहेर येईल हे ठरतं. जिथे पाण्याचा दाब सर्वाधिक असतो- सर्वांत खालच्या छिद्रावर- तिथून पाणी सर्वाधिक लांब येईल! समजा तुम्ही एका उंच इमारतीत पहिल्या किंवा दुस-या मजल्यावर राहात असाल, तर तुमच्या घरात नळाला असलेला पाण्याचा जोर हा सहाव्या किंवा आठव्या मजल्यावर राहणा-या तुमच्या मित्रापेक्षा जास्त असेल! ह्याच कारणामुळे खालच्या मजल्यांना दाब नियंत्रणासाठी व्यवस्था करावी लागते!

गंमत 25. लक्षात ठेवायला लक्षात ठेवा!

ह्या खेळासाठी पाच जण लागतील. 10 जण मिळाले तर उत्तम! मोठेही खेळू शकतात, अगदी सोपा खेळ आहे हा! खेळ असा आहे- पहिला जण एक शब्द म्हणेल. मग दुसरी व्यक्ती तो पहिला शब्द म्हणेल व स्वत:चा दुसरा शब्द म्हणेल. त्यानंतर तिसरा पहिले दोन्ही शब्द सांगून त्याचाही तिसरा शब्द सांगेल आणि हे पुढे चालू राहील! उदाहरणार्थ- मी पाणी म्हणालो, रमेश म्हणेल पाणी, बाटली. रीन म्हणेल पाणी, बाटली, नॅपकीन. ईशा म्हणेल पाणी, बाटली, नॅपकीन आणि कागद. राज म्हणजे पाणी, बाटली, नॅपकीन, कागद आणि काच! असं! लक्षात ठेवायचं लक्षात ठेवा! आणि एंजॉय करायचंही लक्षात ठेवा!

Fun and experiment no. 24

Experiment 24. Miraculous flow of water

This is a very easy experiment. All you need is just one old plastic bottle and a needle. Fill the bottle with water. Then tighten its lid. Now hold the bottle on sink. Get the needle and pierce one hole. Then make some more holes. While makig the holes, some drops will come out. But later on no water comes out! And now loosen the lid and suddenly water starts comig out! Again you tighten the lid and water stops coming out! This happens due to difference in air pressure inside the bottle. When the lid is closed, water tries to pour out resulting low pressure in upper part of the bottle. Pressure of outer air is more than this and so the air rushes inside and then stops the water! When the lid is open, water pressure is equal to the air pressure. So it comes out. Do this and show to your friends!

Activity 24. Create a random story! 

For this, you need 4-5 persons. By rotation, everyone will tell some words and the story will move ahead. The first person can say- "I was going to..." The second would say "to meet my friend..." The third would say "to plan our picnic, but suddenly..." and the story will go on! Do, enjoy and laugh!

प्रयोग 24. वाहणारं आणि थांबणारं पाणी 

हा अगदी सोपा प्रयोग आहे. ह्याच्यासाठी तुम्हाला फक्त एक जुनी प्लास्टिकची बाटली आणि एक सुई लागेल. बाटलीमध्ये पाणी भरा आणि तिचं झाकण घट्ट बंद करा. आता बाटली सिंकच्या वर धरा. सुईने एक बारीक छिद्र करा. आता आणखी काही छिद्र करा. छिद्र करताना थोडसं पाणी बाहेर सांडेल. पण नंतर पाणी अजिबात सांडणार नाही! आता तुम्ही वरचं झाकण ढिलं करा. अचानक पाणी बाहेर सांडायला लागेल!  परत झाकण बंद करा, पाणी परत बंद होईल! असं होण्याचं कारण पाण्याच्या बाटलीतला दाबामध्ये असलेला फरक हे आहे. जेव्हा झाकण बंद केलेलं असतं, तेव्हा छिद्रामधून पाणी बाहेर येण्याचा प्रयत्न करतं. पण पाणी जसा बाहेर येण्याचा प्रयत्न करतं, तसं बाटलीच्या वरच्या भागामध्ये हवेचा दाब कमी होतो. आणि बाहेरची जी हवा असते ती आतमध्ये येण्याचा प्रयत्न करते व पाण्याला बाहेर पडू देत नाही. आणि जेव्हा आपण झाकण उघडतो, तेव्हा पाण्याचा दाब आणि हवेचा दाब सारखाच होतो. त्यामुळे पाणी बाहेर पडू शकतं. करून पाहा, त्याचा आनंद घ्या आणि मित्रांनाही दाखवा!

गंमत 24. सगळ्यांनी मिळून सांगायची गोष्ट

ह्याच्यासाठी तुम्हाला चार-पाच जण लागतील. आळीपाळीने प्रत्येक जण काही शब्द सांगेल आणि मग गोष्ट पुढे जात राहील. उदा., पहिला जण म्हणू शकेल की "मी एका ठिकाणी चाललो होतो..." दुसरा म्हणेल "इतक्यात मला माझा मित्र भेटला..." तिसरा म्हणेल की "आम्ही पिकनिकला जायचं ठरवत होतो.." आणि चौथा म्हणेल "तेवढ्यात अचानक..." आणि ही गोष्ट अशी पुढे जात राहील! गोष्टीचा आनंद घ्या आणि भरपूर हसा!

Fun and Experiment no. 23

Experiment 23. Make your own electric motor!

For this, you may need help from your friends or elders. Take three small ring- like magnets. Cut a paper to make the shape of a star or +. Place the paper between two magnets. On the upside magnet, place one nail upside down (sharp end of the nail will be upwards). When you lift the nail, both the magnets and the + size of the paper too will be lifted. Take a small pencil cell. Place the nail on its down side. Due to the magents, the nail also will be attached to the cell and the paper will slightly move. Take one small wire. Place the upside end of the wire in such a way that it would touch the top point of the cell. Then keep the third magnet on it. Now make the second end of the wire touch the lowest magnet. The nail will start to rotate and + shape paper will also rotate. Electric motor is generated due to joint effect of electricity and magnetic action. Michael Faraday invented this in 1820. This looks difficult, but you will do it when you try.

Activity 23. Make this electric motor in various forms

You can do this experiment in other ways also. Make a coil like structure of a copper wire. You can also form its spiral or heart like shape. When you attach the wire with the cell and two magnets are attached on two ends of the cell, then this motor is ready and the wire starts rotating.

प्रयोग 23. इलेक्ट्रिक मोटर तयार करा!

ह्या प्रयोगासाठी तुम्हांला मित्रांची किंवा मोठ्यांची मदत लागू शकते. तीन छोटे रिंगच्या आकाराचे चुंबक घ्या. कागदाला कापून त्याचा एक ता-यासारखा किंवा + सारखा आकार बनवा. दोन चुंबकांच्यामध्ये हा कागद ठेवा. वरच्या चुंबकावर एक खिळा उलटा ठेवा (खिळ्याचं टोक वरच्या बाजूने). खिळा उचलला तर दोन चुंबक व कागदाचा + आकारही उचलला जाईल. एक छोटा पेन्सिल सेल घ्या. त्याला तो खिळा खालच्या बाजूने टेकवा. चुंबकांमुळे सेलला तो खिळाही चिकटेल आणि कागद किंचित हलेल. एक छोटी तार घ्या. तारेचं वरचं टोक सेलच्या वरच्या बिंदूला स्पर्श करेल असं ठेवा. त्यावर तिसरं छोटं चुंबक ठेवा. आणि तारेच्या दुस-या टोकाचा स्पर्श खालच्या चुंबकाला करा. खिळा गोल फिरायला लागेल व + आकाराचा कागद फिरायला लागेल. वीज व चुंबकाचा एकत्रित परिणाम होऊन इलेक्ट्रिक मोटर तयार होते. हा शोध मायकेल फॅरडेने १८२० मध्ये लावला होता. हे अवघड वाटेल पण करून बघितलं तर जमेल.

गंमत 23. वेगवेगळ्या आकाराची इलेक्ट्रिक मोटर बनवा

हाच प्रयोग इतर प्रकारेही करता येईल. तांब्याच्या तारेची गुंडाळी करा. तारेचा तुम्ही सर्पिलाकार (Spiral) किंवा बदामाचा आकार (heart shape) सुद्धा बनवू शकता. सेलला तार व दोन टोकाशी दोन चुंबक जोडले तर मोटर तयार होते व तार गोल फिरते.

Fun and Experiment no. 22

Experiment 22. Make your own magnet

It is easy to make your own magnet! Take a small iron rod. Rub it for a napkin for some minutes with force. Then get a small pin and take it near the rod. The pin will attach to the rod. Napkin has static electricity. When the rod is rubbed on the napkin, it gets magnetic property and it attracts the pin. This magnet works only for short time.

Activity 22. Hair getting straight

Many times we experience static electricity. Think a little and recall. Bring your hand near a plastic chair and see that hair on your hand is attracted. Even in a mosquito net, hair on head can be attracted. When hair is in contact with clothe, comb or wool, then they exchange electrons. Hair with similar charge repel each other and as a result then get straight and appear as attracted.

प्रयोग 22. चुंबक तयार करा

चुंबक बनवणं सोपं आहे. एक छोटा लोखंडी रॉड किंवा गज घ्या. त्याला काही मिनिटे नॅपकीनवर जोराने घासा. त्यानंतर त्याला बारीक टाचणीजवळ न्या. टाचणी गजाला चिकटेल. नॅपकीनमध्ये स्थितीज विद्युत असते. त्यामुळे नॅपकीनवर घासल्यानंतर रॉडमध्ये चुंबकत्व येतं व टाचणी त्याच्याकडे आकर्षित होते. हे चुंबकत्व थोडा वेळच टिकतं.

गंमत 22. खेचले जाणारे केस

स्थितीज विद्युतचा अनुभव आपल्याला अनेकदा येत असतो. थोडा विचार करा व आठवा. प्लास्टीकच्या खुर्चीच्या जवळ हात आणून पाहा की, हातावरचे केस खेचले जात आहेत का. मच्छरदाणीमध्येसुद्धा डोक्यावरचे केस खेचले जाऊ शकतात. जेव्हा केस कापडावर, कंगव्यावर किंवा लोकरीवर घासले जातात तेव्हा इलेक्ट्रॉन्सचं आदान प्रदान होतं. आणि समान प्रभार असलेले केस प्रतिकर्षणामुळे एकमेकांपासून लांब जायचा प्रयत्न करतात व त्यामुळे केस उभे राहिलेले किंवा खेचलेले दिसतात.

Fun and Experiment no. 21

Experiment 21. Automatic bursting of balloons

We will play with the balloons. But we will do one trick. Get an orange or lemon. Cut its skin and extract some drops by pressing the skin hard. These drops are very vital. When you release a drop on an inflated balloon, when the drop touches the wall of the balloon, shortly the balloon will burst. You do not need to apply any force by your hand! Just you need to place a drop of this liquid on the wall of the balloon! Do with your friends and show them this magic! But why this happens? This happens as the liquid in citrous fruits immediately dissolves the balloon wall and thus makes a small hole! So the balloon bursts! Try, do it and show it! Also, think about other ways to burst the balloons without touching them.

Activity 21. Using balloon pieces!

When you burst a few balloons, there will be pieces of balloons. Now think, what you can do with them? In a very simple way, you can stretch them and inflate them to make small balloons which can be used to create some sound or gently hit your friends. Think of some other ways. Can you make a rubber band from it? Can you do some craft or decoration out of it? Try, do and share!

प्रयोग 21. आपोआप फुटणारे फुगे

आपण फुग्यांसोबत थोडं खेळूया. त्यासाठी एक ट्रिक करूया. एक संत्र किंवा लिंबू घ्या. त्याची साल कापा व सालीवर दाब देऊन त्यातल्या द्रवाचे थोडे थेंब गोळा करा. हे थेंब फार महत्त्वाचे आहेत. जेव्हा तुम्ही असा एक थेंब फुग्यावर सोडता, तेव्हा लगेचच फुगा फुटतो. तुम्हांला बोटसुद्धा ठेवावं लागत नाही किंवा जोर द्यावा लागत नाही! फक्त त्या द्रवाचा एक थेंब फुग्यावर सोडा, बस्स! मित्रांसोबत हे करा व हात न लावता फुगे फोडण्याची तुमची ट्रिक त्यांना दाखवा! पण हे का होतं? हे होण्याचं कारण म्हणजे त्या द्रवामध्ये फुग्याचं रबर लगेचच विरघळतं व फुग्यामध्ये एक बारीक छिद्र तयार होतं व तो फुटतो! प्रयत्न करा, हे करा व इतरांनाही दाखवा! आणि स्पर्श न करता फुगा फोडण्याचे इतर कोणते मार्ग आहेत का, ह्यावरही विचार करा.

गंमत 21. फुग्याच्या तुकड्यांचा उपयोग!

फुगे फुटल्यावर आता बरेच तुकडे असतील. त्याचं आपण काय करू शकतो? विचार करा. अगदी सोपी गोष्ट म्हणजे ते ताणून व त्यात हवा भरून तुम्ही छोटे गोळे बनवू शकता. त्यामधून थोडा आवाज होईल व तुम्ही तुमच्या मित्रांवर त्याचा वार करू शकाल. अजून काही उपयोग करता येईल का ह्यावर विचार करा. त्यापासून तुम्ही रबर बँड बनवू शकता का? तुम्ही त्यापासून काही क्राफ्ट किंवा सजावट बनवू शकता का? प्रयत्न करा, करून पाहा व शेअर करा!

Guiding light in astronomy and cosmology: Dr. Jayant Narlikar!

Hello. Dr. Jayant Narlikar passed away! Narlikar sir introduced astronomy to many persons! Despite of being at a very high position abroad, he returned to India for popularization of science! A scientist, teacher and science educator par excellence! I was fortunate to meet him twice. I had even received his letters. This is a small attempt to write my memories.

I still remember the day- 22nd January 1995. In a literature festival in Parbhani, Maharashtra, one of my senior friend told me to purchase Dr. Narlikar's "Preshit" (a science novel). I was ten then. Reading that novel thrilled me like anything. I completed it the same night and was taken aback to know about a new world. Search for aliens, modern scientific development, conditions on a giant star, other interesting aspects of science and a very stimulating story- line! In next few years, I read this novel for more than 35 times and also read other novels and science- stories by Narlikar sir. I even wrote to him to share my reaction and remarkably, I received his replies two times! I just loved his science novels and stories. His science- books were difficult to understand. But his writings created a strong interest in science and thus my taste developed. As a result, in 1997 when I was in Eight Standard, I had started an astronomical journal and it went on for around an year. It had even reached IUCAA's library!

Fun and Experiment no. 20

Experiment 20. Miraculous balloon!

Find a very sharp straw. One which we use to clear our teeth. Add some liquid soap to its sharp end. Inflate one balloon. Now slowly insert the sharp end into the balloon! The balloon will not burst! In fact, slowly you can take out that sharp end from the other side, still the balloon will not burst! Its reason is that due to liquid soap, the balloon remains air- tight. The soap acts like the rubber and does not allow air to pass. Do with your friends and enjoy!

Activity 20. Make bubbles!

Now you already have liquid soap. Do you know the trick to make bubbles from the soap? You can use a small tube for this. Or you can take little soap water in your hand and blow some air into it. Try for some time and you will have the bubbles! Observe and enjoy them. Here also, the soap works as air barrier.  


प्रयोग 20. जादुई फुगा!

एक टोकदार काडी घ्या. दातामध्ये अडकलेलं काढण्यासाठी आपण वापरतो पाहा, तशी. त्याच्या टोकाला थोडा द्रव साबण लावा (लिक्विड सोप). एक फुगा फुगवा. आता हळुवार काडीचं टोक फुग्यामध्ये खुपसा! फुगा फुटणार नाही! इतकंच काय, तुम्ही ते पुढे पुढे नेऊन दुस-या बाजूने बाहेर काढलं तरी फुगा फुटणार नाही! त्याचं कारण लिक्विड सोप चिकटल्यामुळे फुगा हवाबंद होतो. साबण रबराचं काम करतो व हवेला जाऊ देत नाही. मित्रांसोबत करून पाहा व आनंद घ्या!

गंमत 20. बुडबुडे बनवा!

आता साबण व पाणी तुमच्याकडे आहे. साबणाच्या पाण्यापासून बुडबुडे तयार करता येतात का? त्यासाठी वाटल्यास एका नळीचा वापर करा. किंवा हातामध्ये थोडं साबणाचं पाणी घेऊन त्यावर फुंकर मारा. थोडा प्रयत्न करा व बुडबुडे तयार होतील! निरीक्षण करा व आनंद घ्या! इथेही साबण हवेला अडवण्याचं काम करतो.

Fun and Experiment no. 19

Experiment 19. Cool fire!

For this experiment, you will need help of elder friends or siblings. Fine one liquid hand sanitizer. Take few drops out of it and place them on one hard paper. Spread the drops by using your finger. Then lift the hard paper by using a pincer. Carefully use match stick and burn the drops gently. You will see a blue flame. It will burn the sanitizer drops, but the paper would not burn! This happens due to the fact that hand sanitzer burns at low heat level. The alcohol has low boiling point and their flame is relatively cooler. It does not burn the paper, but only burns itself with almost invisible flame! Enjoy with care.

Activity 19. Speaking in only one language

This is not THAT easy! Your task is to choose any one language and speak in it for 1 minute i.e. 60 seconds! Do not use any word which is from another language! Try! Not easy! Whatever be your language, you are bound to use at least two words in other language. You can play this game with friends. When one will speak, others will check. You can play alternately. The one who uses the least foreign words will win!


प्रयोग 19. शीत ज्योत!

ह्या प्रयोगासाठी तुम्हांला मोठ्या ताई- दादांची मदत लागेल. एक पुठ्ठा घ्या. हँड सॅनिटायझर मिळवा. सॅनिटायझरचे काही थेंब एका पुठ्ठ्यावर फवारा. ते बोटाने पसरवा. तो पुठ्ठा सांडशी किंवा पकडीमध्ये उचलून धरा व त्यावर थेंबांना काडेपेटीने हलकेच पेटवा. निळी अंधुक ज्योत दिसेल व त्यामध्ये सॅनिटायझर जळेल पण पुठ्ठा जळणार नाही. असं होण्याचं कारण हे आहे की, सॅनिटायझरमध्ये असलेलं अल्कोहोल कमी तपमानाला जळतं. त्याचा उत्कलनांक कमी आहे. तपमान कमी असल्यामुळे पुठ्ठा जळत नाही. फक्त तेच जळतं आणि जवळ जवळ अदृश्य अशी ज्योत दिसते. काळजी घ्या आणि आनंद घ्या!

गंमत 19. एकाच भाषेत बोलायचं

एक मिनिट एकाच भाषेत बोलायचं. हे वाटतं तितकं सोपं नाहीय. कोणतीही सोपी भाषा घेऊन प्रयत्न करून पाहा. एक मिनिट म्हणजे 60 सेकंद. फक्त एक भाषा. एकही शब्द दुस-या भाषेचा आला नाही पाहिजे! सोपं वाटतंय? करून पाहा. हवं तर मित्रांसोबत हा खेळ खेळा. एक जण बोलेल व इतर जण तपासतील! हा एक खेळ होऊ शकतो. जितके शब्द दुस-या भाषेतले बोलाल ते नोट करा! सगळ्यांत कमी जो असे शब्द वापरेल तो जिंकेल! बघा, मीसुद्धा दुस-या भाषेतले किती शब्द लिहीलेत इथे!

Fun and Experiment no. 18

Experiment 18. Bottle and balance

These days, sometimes there is a very strong wind. And even when it is not, we keep fan at high speed. So have you observed this? When a bottle is full of water, it stands still. When it is half filled, still it stands still. But when it is almost empty or empty, then it cannot stand vertical. It has to fall and remain horizontal. Think why this happens. It happens due to interplay between gravitation, weight and friction. When empty bottle is standing, it has very low friction or traction. So a even a small wind can make it fall. The more it is filled, it becomes hard to fall. You can also try to fall bottles with minimum force. You will see that as water level increases, more force is required to make the bottle fall.

Activity 18. Blowing up balloons

On birthdays, you blow balloons up. What you actually do? You fill air in the balloons. It is actually a very good exercise! So even when there is no birthday, you can do it. And this time when you blow it up, do not tie it. Just hold it for some time and then leave it. A filled up balloon will rapidly move like a small rocket and within 2-3 seconds it will fall! When we fill the balloon, it has trapped air. When we release it, all the trapped air suddenly gets released. The friction with the rubber also creates a strong sound! Do, understand and enjoy!

प्रयोग 18. उभी राहणारी व पडणारी बाटली

ह्या दिवसांमध्ये सोसाट्याचा वारा सुटतोय. आणि वारा नसेल तरी आपण पंखा जोरात लावतोच आहोत. तुम्ही हे बघितलं आहे का? जेव्हा बाटली पाण्याने पूर्ण भरून ठेवलेली असते, तेव्हा ती स्थिर राहते. जेव्हा ती अर्धी भरलेली असते, तेव्हाही ती स्थित असते. पण ती जेव्हा जवळजवळ रिकामी असते किंवा पूर्ण रिकामी असते, तेव्हा ती उभी राहू शकत नाही. तिला आडवंच व्हावं लागतं. असं का होतं, ह्यावर विचार करा. गुरूत्वाकर्षण, वजन व घर्षणामुळे ते होतं. जेव्हा रिकामी बाटली उभी राहात असते, तेव्हा तिचं घर्षण खूप कमी होतं. त्यामुळे अगदी थोडासा वाराही तिला पाडू शकतो. तुम्ही अगदी थोडा धक्का लावून तिला पाडू शकता. तुमच्या लक्षात येईल की, जशी पाण्याची पातळी वाढते, तशी बाटली पाडायला थोडी जास्त शक्ती लागत जाते.

गंमत 18. फुगे असे फुगवा

कोणाचा वाढदिवस असेल तेव्हा तुम्ही फुगे फुगवता. तुम्ही तेव्हा काय करत असता? फुग्यांमध्ये हवा भरता. हा खरं म्हणजे खूप चांगला व्यायाम आहे! त्यामुळे वाढदिवस नसेल, तेव्हाही तुम्ही फुगे फुगवू शकता. ह्यावेळी जेव्हा फुगे फुगवाल, तेव्हा त्यात हवा भरा पण गाठ मारू नका. तो नुसताच हातात धरा आणि सोडून द्या. टम्म फुगलेला फुगा एखाद्या छोट्या रॉकेटसारखा दूरवर उडून जाईल आणि 2-3 सेकंदात जमिनीवर पडेल! आपण हवा भरतो, तेव्हा ती आत बंद होते. आपण फुगा सोडून देतो तेव्हा बंद झालेली हवा एकदम मोकळी होते. रबरासोबतच्या हवेच्या घर्षणाचा मोठा आवाजही येतो! करा, समजून घ्या व मजा करा!

Fun and Experiment no. 17

Experiment 17. Long sprouts of potato

Potatoes need moisture and sunlight to develop sprouts. When potatoes are kept for long time, they develop sprouts. Remember, potatoes are stems. We do not eat fruit or flowers or leafs of this plant, but its stem. In this experiment, we will grow potatoes with long sprouts. Prepare a box with two small windows at one side. The box should be long. Keep a few potatoes inside the box at the dark side, opposite from the windows. Observe “eyes” of the potatoes. Apart from the two windows, the box should be dark and closed. Keep the window in the direction of the light coming from outside. After some days, the potatoes will develop sprouts and they will move towards the window as they get feed from the light. They can also develop a long tubular.

Activity 17. Jumbled words

Find meaning of these words- Locsh, nidan, dustne. These are jumbled words. Re-arrange these words and make proper words! Also you can form jumbled names. For example, Peeda is a jumbled form of Deepa. Also Jeshra is a jumbled form of Rajesh! Make such words and play with them. Now, prepare maximum words by using these alphabets- netusd. Examples- Student, used, net, to, dust etc.


प्रयोग 17. बटाट्याचे लांब जाणारे कोंब

बटाट्याला कोंब येण्यासाठी दमट वातावरण व सूर्यप्रकाशाची गरज असते. बटाटे खूप काळ तसेच ठेवले, तर त्यांना मोड येतात. बटाटा हा कंदमुळाचं खोड आहे हे लक्षात ठेवा. आपण त्या वनस्पतीचं फळ, फुलं किंवा पानं नाही तर खोड खातो. ह्या प्रयोगामध्ये आपण लांब मोड येणारे बटाटे पाहू. एक लांब खोकं‌ घ्या. एकाच बाजूला त्याला दोन छोट्या खिडक्या करा. खिडकीच्या उलट बाजूला काही बटाटे ठेवा. बटाट्याच्या "डोळ्यांचं" निरीक्षण करा. दोन खिडक्या सोडून बाकी खोकं बंद व अंधार असलेलं हवं. त्या खिडक्या प्रकाश येणा-या दिशेला ठेवा. काही दिवसांनी बटाट्यांना कोंब येतील व ते खिडकीच्या दिशेने असतील. प्रकाशापासून त्यांना पोषण मिळत असल्यामुळे त्या दिशेने कोंब फुटतात व वाढतात. त्याची लांबलचक वाढसुद्धा होऊ शकते.

गंमत 17. बेशिस्त अक्षरे!

ह्या शब्दांचा अर्थ शोधा- Locsh, nidan, dustne. हे जंबल केलेले म्हणजे क्रम मोडलेले शब्द आहेत. त्यांचा क्रम बदलून योग्य शब्द तयार करा. Peeda हा क्रम बदलून लिहीलेला Deepa शब्द आहे. तसंच Jeshra हा Rajesh चा जंबल केलेला प्रकार आहे. असे अजून शब्द तयार करा व त्यांच्यासोबत खेळा. शकाप्रर्यसू हा कोणता शब्द आहे? “लावरआ डाबकों" ह्याचा अर्थ काय होतो? आता ही अक्षरे वापरून शब्द बनवा- dustne. उदाहरणे- Student, used, net, to, dust etc. “आवरा" शब्दातली अक्षरे वापरून वर, आरा, राव, रव, आव असे शब्द बनवा. वेगवेगळी अक्षरं घेऊन हा खेळ खेळा!

Fun and Experiment no. 16

Experiment 16. Floating potato!

This is a very easy experiment. Take one potato and two glasses of water. Fill both the glasses almost completely. Put the potato in one glass. It will submerge in the water. It will not float. Now, in another glass, mix three- four spoon salt. Then shake it. Now insert potato in this water of the second glass. It may submerge for a while, but later on it will float. If it does not float, then mix some more salt and shake it. Now it will float! This happens due to the fact that density of salty water is more than density of the potato. As we had seen in an earlier experience, the object with less density floats in the container with more density. Salt increases density of the water. To accelerate dissolution of salt, you can also heat the water a bit. This experiment is taken from Maha- Shikshan youtube channel of Shri. Kishor Borphale sir.

Activity 16. Company matters

Now think. Can we get back the salt that we had dissolved in water? How this can be done? Think. And now, you can do this experiment with other fruits/ vegetables which do not readily float on water. In the dead sea, salt is so high that one cannot submerge in this sea. In fact its name is so as due to high salt, no life is possible there. And due to high density, we automatically float on that water. Now, as far as potatoes are concerned, do you know this thing? If we want to preserve potatoes and onions for long time, we store it with a particular object. The company of this object helps for prevention of perversion or sprouting. Ask elders about this and observe.


प्रयोग 16. तरंगणारा बटाटा!

हा अगदी सोपा प्रयोग आहे. एक बटाटा आणि पाण्याचे दोन ग्लासेस घ्या. दोन्ही ग्लास पाण्याने भरा. एका ग्लासमध्ये बटाटा सोडा. तो पाण्यामध्ये बुडेल. तरंगणार नाही. आता दुस-या ग्लासमध्ये तीन- चार चमचे मीठ मिसळा. ते चांगलं ढवळा. आता दुस-या ग्लासात बटाटा सोडा. तो काही क्षणांसाठी बुडेल पण परत वर येईल. जर तो तरंगला नाही‌तर अजून थोडे मीठ टाका व ढवळा. आता तो तरंगेल! मीठ असलेल्या पाण्याची घनता बटाट्याच्या घनतेपेक्षा जास्त असल्यामुळे असं होतं. आपण आधीच्या प्रयोगात बघितलं होतं की, कमी घनतेचा पदार्थ जास्त घनतेच्या पदार्थावर तरंगतो. मीठामुळे पाण्याची घनता वाढते. मीठ लवकर विरघळण्यासाठी तुम्ही पाणी थोडं गरमसुद्धा करू शकता. हा प्रयोग महा- शिक्षण युट्युब चॅननवर श्री. किशोर बोरफळे सरांनी सांगितला आहे.

गंमत 16. सोबत महत्त्वाची

आता विचार करा. पाण्यात विरघळलेलं मीठ आपण परत मिळवू शकतो का? कसं करता येईल ते? विचार करा. पाण्यावर न तरंगणा-या इतर फळ/ भाज्यांसाठीही तुम्ही हा प्रयोग करून बघू‌ शकता. आणि मृत समुद्रामध्ये मिठाचं प्रमाण इतकं जास्त आहे की, कोणीच तिथे बुडू शकत नाही. इतकंच काय, की जास्त मिठामुळे तिथे काहीच जीवंत राहात नाही. म्हणून त्याला मृत समुद्र असंच म्हणतात. पाणी जास्त घनतेचं असल्यामुळे आपण त्यावर आपोआप तरंगतो. आता बटाट्यांबद्दल तुम्हांला एक गोष्ट माहिती आहे का? जर आपल्याला बटाटे व कांदे जास्त दिवस टिकवायचे असतील, तर ते विशिष्ट घटकाच्या सोबत ठेवले जातात. त्यांना अशी विशिष्ट सोबत मिळाल्यामुळे ते खराब होत नाहीत किंवा त्यांना कोंब फुटत नाहीत. मोठ्यांना विचारा आणि निरीक्षण करा.